2018’de, Ermeni Soykırımı’nı hatırlamak ve hatırlatmak için, Köln’ün en meşhur bölgesinde, sırtını Ren Nehri’ne dayayan, Alman eski İmparatoru II. Wilhelm’in at üstündeki heykeline bakan bir anıt dikildi. İlias Kevork Uyar’ın da aralarında bulunduğu bir grup sivilin inisiyatifiyle kurulan Soykırımları Hatırlatma İnisiyatifi’nin öncülüğünde dikilen bu anıt, ilk günden bu yana bir tartışma konusu.

Önceleri sadece 24 Nisan’da dikilmesine izin verilen anıt neredeyse her sene sökülüyor ve bir sonraki 24 Nisan’da yeniden aynı yere yerleştiriliyordu. İki Alman heykeltıraş tarafından inşa edilen bu anıt, 24 Nisan 2023’ten beri henüz yerinden sökülmüş değil. Ancak yine de bulunduğu yerde ne kadar uzun süre kalıcı olacak, muamma.

Etrafında başka anıtlar da varÜzerinde “Bu acı hepimizin” başlığıyla bir yazının bulunduğu anıtın hemen yanında hem Holokost’ta öldürülenlerin anısına yapılan hatıra taşlarının yanı sıra, yine Holokost’ta öldürülen Romanlar anısına, Ren Nehri’nin kıyısında ise öldürülen LGBTİ+’lar anısına başka anıtları da görmek mümkün. Romanlar ve LGBTİ+’lar anısına yapılan anıtlar için izin alınırken, hatıra taşlarının izin alınmadan döşendiğini söylüyor ve Ermeni Soykırımı için dikilen yerleştirme de resmî bir izin alınmadan yapıldığını ekliyor.İlias Kevork Uyar’ın söylediğine göre, hatıra taşları için izinler, dikildikten sonra alındı. Holokost’un tüm dünyada tanınmasıyla, resmî izinlerin nasılsa alınacağını veya nasılsa herhangi bir engel konmayacağını ifade eden Uyar, Almanya Parlamentosu’nun Ermeni Soykırımı’nı da tanımasının ardından aynı prosedürün söz konusu anıt için de geçerli olacağını düşünüyor. Anıtın şu anki yerinde kalıcı olması için mahkemeye başvuruda bulunuldu, süreç devam ediyor. Uyar, bu sürenin birkaç yıldan önce tamamlanmayacağından neredeyse emin.

Belediyeler onayladı
İlçe belediyesinin oy çokluğuyla anıtın sabit kalmasını kararlaştırdığını belirten İlias Kevork Uyar, bunun üzerine Köln Belediyesi’nin de aynı kararı aldığını söylüyor. Ancak uyar belediyenin, bürokratik engellemelerle kendilerini yıldırma politikası güttüğünü ifade ediyor. Uyar, anıtın geçen ay yeniden söküldüğü haberlerinin dolaşıma sokulmasından rahatsızlığını da dile getirerek, “Zaten fotoğraflara baksanız insanlar tişört giyiyor” vurgulayarak, haberin asılsız olduğunu söyledi.Eserde herhangi bir yaralayıcı ifadenin yer almadığını belirten Uyar, anıtın çoğunlukla ulusalcı ve milliyetçi Türkler tarafından hedef gösterildiğini belirtiyor. Öte yandan Almanya Parlamentosu’nun Ermeni Soykırımı’nı kabul etmesi ve dönemin Alman yetkililerinin de soykırımdaki rolünün altını çizmesi, her ne kadar resmî ders kitaplarına eklenmese de, bazı öğretmenlerin kendi inisiyatifleriyle 1915’in tarihini anlatmasına vesile olmuş. Uyar, bazı okullardan öğretmenlerin, öğrencileriyle beraber anıtın etrafında toplanarak, ilgili dersi orada işlediklerini söylüyor.

Anıtın önemi

Şehirdeki Ermeni mezarlığında soykırım için bir Haçkar [Ermeni kültüründe önemli bir yere sahip olan işlenmiş taş] yaptırılsa da, Uyar, bu anıtın hem şehirden uzakta olduğunu hem de sadece Ermenilerin gittiği bir yerde olduğunu söylüyor: “Biz bu anıtı yaptırırken, yerini de çok önemsedik. Mezarlıktaki anıt neredeyse sadece Ermenilerin gördüğü bir sembol. Biz hem dinî bir sembolden uzak durmak istedik, hem de sadece Ermenilerin değil, Almanların, başkalarının da görmesine, bilmesine önem gösterdik. Onların bunu görmesi bizim için çok kıymetli. Şimdi tur rehberleri kendi listelerine eklediler bu anıtı, turistlere burayı da gezdiriyorlar.”

Geleceği hâlâ muamma

İlias Kevork Uyar, bu anıtın bir diğer önemini ise emsal olması açısından değerlendiriyor. Uyar’a göre Köln’deki anıtın resmî izni alınınca, diğer şehirlerde çok daha kolay başka anıtlar yerleştirilebilecek. Uyar, ayrıca, tepkinin sadece aşırı sağ milliyetçilerden gelmediğini, yer yer Almanların da siyaset gereği anıta karşı çıktıklarını belirtiyor. Uyar’a göre Almanların karşı çıkma nedeni, Holokost’un biricikliğini yitirecek olması. Fakat İlias Kevork Uyar, bu hassasiyetin yersiz olduğunu çünkü İsrail’in Hayfa şehrinde Ermeni Soykırımı anması yapıldığını, ülkedeki bazı üniversitelerde Ermeni Soykırımı’yla ilgili çalışmalar yapıldığını, dersler verildiğini söylüyor.

Her ne kadar baskılara maruz kalsalar da anıtı kendilerinin sökmeyeceğini belirten İlyas Uyar, söz konusu yerleştirmenin gelecekte ne olacağını da bilemiyor. Bir yandan Köln Belediyesi’yle iletişim halinde olduklarını, başkanla bizzat konuyu görüştüklerini ifade eden Uyar, diğer yandan ilçe belediyesinin aldığı karar sonrası toplanan il belediyesinin, anıtın bir gün boyunca yerinde kalmasına izin vermesini gülünç buluyor ve anıtın kalıcı olması için mücadelelerini sürdüreceklerini dile getiriyor.

Ama görünen o ki Köln’deki Ermeni Soykırımı anıtı önümüzdeki birkaç 24 Nisan’da daha gündem olmayı sürdürecek.