Karşılıklı özel temsilcilerin atanmasıyla Ermenistan ve Türkiye arasında başlayan diyalog süreci konusunda Ermenihaber.am Türkiye’deki siyasi çerçevelerinden farklı isimlerle, sivil toplumu temsil eden şahıslarla röportajlar gerçekleştiriyor.

Türkiye’deki siyasi çerçevelerin ve genel olarak toplumun bu konuda ne düşündüklerini okuyucularımızın dikkatine sunmaya çalışacağız.

Bu röportajı İstanbul’da faaliyet gösteren "Agos" Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Yetvart Danzikyan ile gerçekleştirdik.

- 2020 yılında yaşanan 44 günlük Artsakh savaşından yaklaşık iki yıl sonra, Ermenistan ve Türkiye'nin özel temsilcilerinin atanmasıyla bir çözüm süreci başlatıldı. Mevcut aşamada Ermenistan-Türkiye ilişkilerinin normalleşmesini gerçekçi buluyor musunuz? Eğer buluyorsanız hangi gerçeklere dayanarak öyle düşünüyorsunuz, eğer gerçekçi bulmuyorsanız sebepleri nelerdir sizce?

- Gerçekçi olup olmadığı tartışılır ama, gerekli buluyorum. İki ülke arasında diyalog süreci benim düşünceme göre her zaman muhafaza edilmeli. Bunu bir adım daha ileri götüreyim: Sorunlar olsa da sınır her zaman açık olmalı, iki ülke karşılıklı olarak diplomatik misyon atamalı. Şu örneği sık sık veriyorum: Türkiye ile Yunanistan arasında da sorunlar var. Hem de çok. Ancak sınır daima açık ve diplomatik misyonlar işliyor, bakanlar çeşitli platformlarda görüşüyor.

‘Gerçekçi mi?’ sorusuna gelince: Hem Türkiye hem de Ermenistan normalleşme sürecine ihtiyaç duyuyor. İki taraftaki resmi açıklamalardan bunu görebiliyoruz. Eğer bir ihtiyaç varsa, süreç gerçekçi hale gelir. Ancak göründüğü kadar kolay olmayacağı belli. Türkiye’nin Azerbaycan ile yürüttüğü siyasi ve askeri işbirliği, süreci daha karmaşık hale getiriyor. Ermenistan sadece Türkiye ile değil, Azerbaycan ile de yürütüyor bu normalleşme sürecini. Böyle olunca da Ermenistan - Azerbaycan arasında yaşanan sorunlar, normalleşme sürecini doğrudan etkiliyor. Hem Türkiye hem Ermenistan “önkoşulsuz görüşme” diyor ancak Türkiye, Ermenistan’ın Azerbaycan ile barış anlaşması imzalamasını ön koşul olarak masaya getiriyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan 11 Kasım’da yaptığı açıklamada şöyle demişti:

“Kendilerine (Paşinyan Hükümeti’ni kastediyor) çok açık net şunu söyledik; yani siz Azerbaycan'la eğer ilişkileri olumlu istikamette yürütürseniz Türkiye olarak bizim de Ermenistan'la olan ilişkilerimiz olumlu istikamette yürüyecektir. Biz, sizden bunu bekliyoruz.”

Bu durum Ermenistan’ı ve Paşinyan hükümetini zor bir duruma düşürüyor. Ayrıca Türkiye ve Azerbaycan’ın Zengezur Koridoru’nun sürekli gündemde tutması da aynı bir önkoşul olarak ortaya çıkıyor. Yani Türkiye ve Azerbaycan, Ermenistan’ı zor durumda bırakacak talepler öne sürüyor. Bu da süreci zorlaştırıyor.

- Prag’da düzenlenen Paşinyan-Erdoğan görüşmesinde sınırları açma konusu da görüşüldü. Ardından Kasım ayında iki ülke uzmanları düzeyinde bir görüşme daha gerçekleşti. Yakın bir zamanda sınırların açılmasına ihtimal veriyor musunuz? Sınırlar açılırsa iki ülke halkı nasıl etkilenir?

- Sınırların yakın bir zamanda açılması pek muhtemel görünmüyor. Sınır, ilk aşamada üçüncü ülke vatandaşlarına açılacaktı. Bu karar, hatırlanacağı üzere, 1 Temmuz’da, özel temsilcilerin buluşmasında alındı. Aradan 6 ay geçti ancak o konuda bile henüz bir ilerleme yok. Ermenistan’ın belli tereddütleri olduğunu görüyoruz. Bunlar da yine Azerbaycan’ın Ermenistan’dan sürekli yeni tavizler istemesi ile ilgili. Azerbaycan bu politikasını sürdürdükçe, Ermenistan da Türkiye ile ilişkileri ağırdan alma yoluna gidecek gibi görünüyor. Türkiye de, az önce söylediğim gibi, Bakü yönetiminin talepleri yerine gelmedikçe süreci yavaşlatacaktır, görünen manzara böyle. Bu durumda sınırların açılması için biraz daha bekleyeceğiz gibi görünüyor. Ben sınırlar açılınca iki halkın da olumlu etkileneceğini düşünüyorum. İlk aşamada belki bazı sorunlar olur ama bunlar zaman içinde çözülebilir. Diyalog kurmak, diyalog kurmamaktan her zaman daha iyidir.

- Hürriyet’in edindiği bilgilere göre Ermenistan-Türkiye arasında hava kargo uçuşlarının başlaması için çalışmalarda sona gelindi. Haberde özellikle şu ifadelere yer verildi: “2022 yılı sona ermeden iki ülke arasında uçuşlar başlayacak. Böylece Ermenistan’da, Gürcistan üzerinden satılarak rafları dolduran Türk malları hava kargo yoluyla bu ülkeye direkt satılabilecek. Üzerinde çalışılan bir diğer konu ise Alican Sınır Kapısı’nın açılıp üçüncü ülke vatandaşlarının iki ülke arasında seyahatine izin verilmesi. Ancak yol üzerinde 128 metre uzunluğunda bir köprü var. Güvenli geçiş için bu köprünün tamir edilmesi gerekiyor.”

Sizce Prag’da Erdoğan ve Paşinyan arasında varılan anlaşmalar yerine getirilir mi yoksa Türk tarafı bu süreci de hızlandırmak yerine oyalamaya ve yavaşlatmaya mı çalışır?

- Hava kargo taşımacılığı bu süreçteki en pürüzsüz alan gibi görünüyor. Dolayısıyla bu adımın çok gecikmeden hayata geçirileceğini düşünüyorum. Zaten böylesi süreçlerde en kolay adımdan başlamak en mantıklı olandır. Başlar ve sürecin ilerleyip ilerlemediğini, yolda nasıl sorunlar çıktığını, bu sorunların hangi yolla çözüldüğünü ya da çözülüp çözülmediğini görürsünüz. Ancak sınır konusu öyle görünüyor ki biraz daha vakit alacak, nedenlerini de önceki soruda yanıtlamıştım.

-2024'te düzenlenecek Avrupa Futbol Şampiyonası için eleme grupları belli oldu. Türkiye EURO 2024 Elemeleri'nde D grubunda Hırvatistan, Galler, Letonya ve Ermenistan ile eşleşti. Türkiye ile Ermenistan takımlarının ilk maçı 25 Mart’ta Yerevan’da yapılacak. Sizce bu dönemde Türkiye’den Ermenistan’a üst düzey ziyaret beklenebilir mi? Futbol diplomasisinin ‘ikinci sezonuna’ bir ihtimal veriyor musunuz?

- Her şey olabilir. Diplomaside “Asla” diye bir şey yoktur. Bakın, Türkiye Mısır ile ilişki kurdu. Geçen yıla kadar Mısır’daki Sisi rejimi, AKP’nin ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın en sert sözlerle eleştirdiği rejimdi. Çünkü Müslüman Kardeşler hükümetine karşı bir darbe gerçekleşmişti Mısır’da. Darbenin lideri de Sisi’ydi. Ama ekonomik ve siyasi çıkar, bazen her şeyin önüne geçer.

Ancak futbol diplomasisi konusuna yine de temkinli bakmak gerekir. 2023’te Türkiye’de seçim var. Görünürde 2023 yılında Haziran ayında yapılacak seçimler. Ancak öne çekilme ihtimali de konuşuluyor. Seçim öncesi dönemde Türkiye’den Ermenistan’a üst düzey bir ziyaret olur mu, bilemiyorum, tahmin etmek zor. Belki en üst düzeyde değil ama daha alt düzeyde, belki spor bakanı düzeyinde bir ziyaret olabilir.

Yine de kesin tahminlerde bulunmamak gerekir. Siyasette ve diplomaside her an her şey olabilir