“Senin mutlu olmaya ne hakkın var?Mutlu olmak için ne sebebin var?

Ne de olsa yoksulsun!”
“Peki, öyleyse,” diye karşılık verdi
“Senin kötümser olmaya ne hakkın var? Ne de olsa zenginsin!”
Bir Noel Şarkısı, Charles Dickens

Bu yıl yine “Noel’imi”, Noel’i kutlamadığım bir günde, 24 Aralık’ta kutladı birçok insan, tabi ki iyi niyetle, hepsine teşekkür ederim. Lakin, eyvallah da deyip susamıyorum; anlatmam, açıklamam lazım, nihayetinde Türkiye’de yaşayan Hristiyanların hatırı sayılır bir kısmı Ermeniler ve artık Ermeniler Noel’i ne zaman kutlar bilmekte yarar var.

Bu yıl, “Müslüman Noel kutlamaz!” patırtısı ve “direnişi” eski yıllardaki coşkusu ile gündeme gelemedi, memleketin çok krizi var “gavuru” ile uğraşmaya zaman ve enerji bulamadı bazıları.

2000’lerden bu yana AVM’ler başta olmak üzere, Noel Baba kıyafeti giyen animatörlere hatta şişme balonlara saldırlar olurdu. Noel baba yumruklayan afişler asılırdı. 2013’e geldiğimizde Noel kutlamak isteyenlere karşı çıkan “çeteler” belirmişti; şişme Noel Baba’yı önce sünnet ederek ardından bıçaklayarak protesto gösterisinde bulunmuşları o yıl. Bu o yıllar zarfında yapılan en yaratıcı protesto olmuştu! Kabul etmek lazım!

Saadet Partisi’nin gençlik kolunun hazırladığı belirtilen, “Noel Baba’ya yumruk atan takkeli kaslı adam” posterlerini de “Noel ile mücadelede” önemli baş yapıtlar arasına girmişti…

Diğer yandan, Türkiye’de Yeni yıl ve Noel karıştırılır, AKP ile ilgisi yok, siyasi İslam’ın “gelmeden” de böyleydi, hep böyleydi.

31 Aralık’ı 1 Ocak’a bağlayan gece kutlanan yeni yıl ile İsa’nın doğuşunun müjdelendiği, Hristiyanların en önemli dini bayramlarından olan Noel bayramı temelde birbirinden çok farklı. Kısaca, Hristiyanlar da sanılanın aksine 31 Aralık gecesi yeni yıl kutluyorlar. Dini bir kutlama yok.

Ne yazık ki bu farkın ayrımına varanların bir kısmının da anlamadığı “Noel incelikleri” var. Hristiyanların hepsinin Noel’i aynı gün kutladığını sanıyor, bunun öyle olmadığını anlatmaya çalıştığınızda ise şaşırıyor, anlam veremiyor.

İtiraf edelim, işi karıştıran “Allah’ın vahyolunması ve vücut bulması anlamına gelen – “Asdvadzahaydnutyun” ana teması ile Noel’i kutlayan Ermeni Ortodoks Kilisesi.

Ortodoks Ermenilerinin neden Noel’i dünya genelindeki Hristiyanlar ile birlikte 25 Aralık’ta kutlamadıkları kafa karıştıran ve sıkça sorulan bir soru. Oysa “Neden dünya Noel’i 6 Ocak’ta kutlamıyor?” sorusu daha yerinde, zira 336 yılına kadar tüm Hristiyanlar Noel’i 6 Ocak’ta beraberce kutlamışlar. 336 yılında düzenlenen kiliseler toplantısında, Kutsal Doğuş Yortu’su yani Noel’in artık 25 Aralık’ta kutlanması kararlaştırılmış.

Roma İmparatoru Aurelian, 274 yılından itibaren 25 Aralık’ta “Yenilmez Güneşin Doğum Bayramı – Natalis Solis Invicti” kutlamalarını başlatmıştı. Roma’daki Hristiyanlar, Hristiyanlaştıktan sonra da bu şenliklere katılmaya devam ediyorlardı. Kilisenin amacı 4. yüzyılda serbest bırakılan Hristiyan inancının daha etkin bir şekilde yayılmasıydı. Hristiyanlığın en büyük hedeflerinden biri, putperestlik geleneklerinin ve izlerinin yok edilmesi, izlerin yok edilemediği durumlarda ise dönüştürülmesiydi.

Kısaca, Noel’i 6 Ocak’tan 25 Aralık’a çekmek kilisenin putperestlikle mücadelesinin bir sonucuydu. Böylece Theofaneia yortusu ikiye bölündü; İsa’nın doğumu 25 Aralık’a taşındı, İsa’nın vaftizi ise 6 Ocak’ta kutlanmaya devam etti. 336 yılından itibaren Hristiyanlar başkent Roma’dan yayılan yeni bir gelenekle 25 Aralık’ı bayram günü kabul ettiler.

Ermenistan 301 yılında Hristiyanlığı devlet dini olarak kabul etmiş, içselleştirmişti. Roma İmparatorluğu sınırlarından uzaktı ve 25 Aralık’ta kutlanan “Natalis Solis Invicti” Ermenistan’da zaten hiç kutlanmamıştı. Yeni değişiklik Ermeni Ortodoks Kilisesi’ne pek de uygun gelmedi, değişikliğe uymak reddedildi. Bütün dünya kiliseleri içinde sadece Ermeni Ortodoks Kilisesi en eski geleneği korumaya devam etti.

Bugün hala, Mısır’daki Kıpti Ortodoks Kilisesi Noel’i Ermenilerle birlikte kutluyor. Habeş ve Rus Ortodoks gibi Doğu Ortodoks Kiliseleri’nin ise 25 Aralık’ı değil, 7 Ocak’ı da bayram günü olarak kabul etmelerinin sebebi Ermeni Kilisesi’nin sebeplerine hiç benzemiyor. Oradaki sorun takvimler ile alakalı; aslında onlar Noel’i yine 25 Aralık’ta kutlamaya devam ediyorlar ama Gregoryan Takvim’e göre. Kısaca eski Jülyen Takvimi’nin 25 Aralık’ı yeni takvim ile 13 günlük fark veriyor, 7 Ocak eski 25 Aralık’a tekabül ediyor.

Noel yani “Surp Dznunt”, Türkiye Ermenileri için de oldukça önemli ve telaşla, mutlulukla kutlanan bir bayram, çünkü bayram sofralar kurmak, yemekler yapmak demek Ermenilerin çoğu için. Bu telaş Dznunt’u beklemiyor, Gağant (Yılbaşı) ile birlikte geliyor.

Önce yılbaşı geliyor, ardından Noel. Ermenilerin Noel’i 6 Ocak’ta kutluyor. O yüzden biz tebrik ederken, kelimeleri Batı’dan farklı sıralıyoruz. “İyi yıllar ve mutlu Noeller” diyoruz.

Tebrik sıralamamız gibi, mutfağımız, soframıza koyduklarımız da farklı. Hatta sadece Batı’dan değil, birbirimizden de farklı. Misal, Lübnanlı Ermeniler farklı, İranlı Ermeniler, Ermenistanlı Ermeniler, Türkiyeli Ermeniler farklı lezzetler ile donatıyorlar masalarını. Fazlası da var; İstanbullu ve Diyarbakırlı Ermenilerin bile sofraları farklıklık gösterebiliyor.

Ermeniler Yılbaşı’nda, Noel’de sofralarını nasıl kuruyor, olmazsa olmazları neler, o diğer yazıda…

Alin Ozinian