Հրանտ Դինք. «Ես մի մարդ եմ, ով հասկանում է սեփական ժողովրդի ապրած ցավը եւ կրում է այս բեռը» -
Հրանտ Դինք. «Ես մի մարդ եմ, ով հասկանում է սեփական ժողովրդի ապրած ցավը եւ կրում է այս բեռը»
Հրանտ Դինք. «Ես մի մարդ եմ, ով հասկանում է սեփական ժողովրդի ապրած ցավը եւ կրում է այս բեռը»
Շաբաթ օրը Հրանտ Դինքի ծննդյան օրն էր: Այդ առիթով Ալին Օզինյանն առաջարկեց մեզ հրապարակել 2006թ. հոկտեմբերին արված իր հարցազրույցը Հրանտի հետ: Ըստ էության, դա Հրանտ Դինքի վերջին հարցազրույցն էր…
2006 թ. հոկտեմբերի կեսերն էր: Հրանտի հետ համաձայնության եկանք ու որոշեցինք հանդիպել «Ակոսի» գրասենյակում: Մոտավորապես 30 թուրք ակադեմիկոսների, լրագրողների, քաղաքագետների եւ մտավորականների հետ «Թուրքիայում տիրող զգայական եւ գիտակցական մթնոլորտը Հայկական հարցի խնդրում» ծրագրի շրջանակներում հարցազրույցներ էի անցկացրել. նրանցից շատերի հետ ինձ Հրանտն էր ծանոթացրել: Հիմա էլ հարցերին պատասխան տալու հերթը նրանն էր:
Գրասենյակում մթնոլորտը ջերմ էր, անմիջապես սկսեցինք զրուցել: Ընկերական զրույցի ընթացքում մի քանի անգամ ձայնագրիչն անջատեցինք եւ նա իր անհանգստությունների մասին հայտնեց: Այն ժամանակ նրա ասածներն ինձ այնքան էլ հավանական չթվացին. հիմար սցենարն իրականացավ ընդհամենը երկու ամիս հետո: Երբ ավարտեցինք հարցազրույցը, մտածում էինք, թե ես իմ տված հարցերով, նա էլ իր պատասխաններով, լավ ներդրում ենք արել տիրող իրավիճակի համար. մի տեսակ ուրախացել էինք:
Հրանտի հետ ամենավերջին անգամ խոսեցի 2007 թ. հունվարի 16-ին, երբ Երեւանում էի: Ծրագիրը գրքի վերածելու համար կարծիքներ էի հարցնում: Զրույցը կարճ տեւեց: Ասաց. «Արի՛ այստեղ, երես առ երես կխոսենք»: Այն ժամանակվանից հետո շատ անգամներ գնացի Ստամբուլ, սակայն ոչ մի անգամ երես առ երես չխոսեցինք այլեւս…
- Ինչպե՞ս, ինչու՞ եւ ու՞մ մտահաղացմամբ հիմնադրվեց «Ակոսը»:
- Քանի որ «Ակոսը» որոշվեց հրատարակել Թուրքիայի հայկական համանքի կարիքներից ելնելով, ուստի նրա հիմնադրումը դժվարին խնդիր հանդիսացավ: Բայց «Ակոսը», հակառակ մի շարք բացասական արձագանքներին, լույս տեսավ: Մինչ այդ մի շարք խնդիրներ ու կարիքներ էին առաջ եկել. համայնքում միայն հայերենով հրատարակումն արդեն բավարար չէր, քանի որ մարդկանց մեծ մասն Անատոլիայից էին եկել, իսկ նրանք թրքախոս էին: Տեղեկատվության լուրջ պակաս կար համայնքում, որովհետեւ մարդիկ հայատառ մամուլին չէին հետեւում: Եվ հետո ներփակված ապրող հասարակությունն ինքնին բերում էր դժվարություններ` նրան հարկավոր էր բացել: Անհրաժեշտ էր պայքարել: Թուրքական հասարակությունը հայկական համայնքն այլ կերպ էր ընկալում. «հայ» բառը մի ժամանակ հայհոյանք էր համարվում, այն Քրդական բանվորական կուսակցության (PKK) հետ էին կապում, գտնում էին, որ նա առնչություններ ունի ԱՍԱԼԱ-ի հետ: Թուրքիայում Ղարաբաղի հարցը քննարկելիս համայնքի ներսում մեծ անհանգստություն եւ տագնապ էր տիրում:
Տան մեջ փակված որդի նման էինք ապրում. հեռուստատեսությամբ լսում էինք մեր մասին ասվածները եւ ոչ մի բան չէինք կարողանում անել: Ընդվզում էինք, բղավում, ասում էինք, թե սուտ են այս բոլորը, բայց այդ մասին բարձրաձայն չէինք խոսում: Անհրաժեշտ էր ճեղքել պատնեշը, դրա կարիքը կար:
Այդ ժամանակվա պատրիարք Ղազանչյանը մի օր մեզ իր մոտ կանչեց եւ ասաց, որ «Սաբահ» թերթում տպագրվել է մի հայ կրոնականի եւ Աբդուլլահ Օջալանի լուսանկար, իսկ լուսանկարի տակ գրված է եղել. «Ահա հայի եւ ՔԲԿ(PKK) համագործակցության վկայություն»: Վեհափառն այն ժամանակ ինձ ասաց` սուտ է, որ այդ կրոնավորը հայ է, եւ ինձ ու այդ պահին այդտեղ գտնվող մի քանի ընկերներին հարցրեց, թե ինչ ենք կարծում այդ մասին: Ես իմ տեսակետները հայտնեցի, ասացի, որ այլեւս չլռենք եւ մամլո ասուլիս հրավիրենք: Համարձակ արարք էր, ամբողջ տեղական եւ արտասահմանյան մամուլն էր հավաքվել ու շատ հաջող անցավ: Տպավորությունն աննկարագրելի էր: Այդ հավաքույթից հետո ես կարծիք հայտնեցի, որ ամեն առիթի ասուլիս կազմակերպելն անիմաստ է, պետք է ավելի հստակ քայլերի դիմել: Դրա փոխարեն այս թերթը հիմնելու գաղափարն առաջ քաշեցի:
Ես եւ իմ մի քանի ընկերներն էինք զբաղվում այդ գործով: Ավելի ուշ ընկերներս հեռացան, եւ գործն ինձ մնաց: Մի կողմից էլ ուզում էինք, որ սա երիտասարդների համար «ինտելեկտուալ խոհանոց» լինի ու կարողանանք երիտասարդներից սոցիոլոգներ, գաղափարապես զարգացած մարդիկ պատրաստել:
- Հիմնադրման ընթացքում եւ հետագայում ինչպիսի՞ պրոբլեմների հանդիպեցիք:
- Առաջին խնդիրը համայնքի պահպանողականությունը ճնշելն էր: Հայատառ մամուլը մեր հանդեպ հակակրանք էր տածում: Եղան մարդիկ, որոնք կարծում էին, թե մենք վեց ամիս կամ լավագույն դեպքում մեկ տարի կգոյատեւենք, բայց արդեն 10 տարի է, ինչ գործում ենք:
Որոշ մարդկանց աչքում թուրքերենով տպագրվելը հետընթաց քայլ էր: Այն դեպքում, երբ թուրքերենն օգտագործելով մենք ջանում էինք լավ բան անել հասարակության համար: Իմ կարծիքով նրանք արդեն համոզվել են:
- Երբ հիմնեցիք թերթը, կարծու՞մ էիք, որ լավ կլինի, որ թուրքերն էլ կարողանան հայ համայնքին եւ մամուլին հետեւել:
- Մեր հիմնական նպատակներից մեկն այս հասարակության համար մեծ հասարակության պատուհան, դուռ լինելն էր. կարծում եմ սա է մեր հաջողությունը, երկու հասարակություններն սկսեցին ներթափանցել իրար մեջ:
Կարողացանք մեր սեփական խնդիրները Թուրքիայի խնդիրների համատեքստում քննարկել: Մեր կարծիքով միայն այս ձեւով էր հնարավոր խնդիրները լուծել` Թուրքիայի ժողովրդավարացման ճանապարհով: Շուտով համայնքն էլ սկսեց հասարակության հիմնական խնդիրների հանդեպ հետաքրքրություն ցուցաբերել, հայ հասարակությունը ՙԱկոս՚ի հետ միասին սեփական ինքնության համար ավելի խիզախաբար պայքարեց, իրեն պաշտպանված զգաց, սկսեց չվախենալ:
- Կպատմե՞ք Թուրքիայում խմբագիր լինելու, թերթ հրատարակելու ու նաեւ փոքրամասնության համար թերթ հրատարակելու առանձնահատկությունը: Թուրքիայում մամուլի ազատության վերաբերյալ Ձեր տեսակետները:
- Փոքրամասնության համար թերթ հրատարակելը հատուկ դժվարություն չի ներկայացնում: Եթե Թուրքիայում սկզբունքային խմբագիր չլինես, եթե որոշակի քաղաքական ուղղվածություն չունենաս, ավելի շատ պատկերազարդ լուրերով հետաքրքրվես, մասնագիտական որեւէ դժվարության չես հանդիպի: Իսկ եթե որոշակի գաղափարներ ունեցող լրագրող ես, իհարկե, դժվարություն կունենաս:
Վերջին տարիներին մամուլի ազատության հետ կապված սովորական դժվարություններ ենք ունենում, Թուրքիայի քրեական նոր օրենսգրքով եւ մամուլի օրենքով առաջ եկավ որոշակի վերահսկողություն, մենք էլ մեր բաժինն ենք ստանում` թերթը մի քանի անգամ հավաքվեց…
Ես կարծում եմ, որ նաեւ քաղում ենք մեզ բաժին ընկածից ավելին ու դրա միակ պատճառը եւս հայկական հարցի շուրջ մեր ունեցած կեցվածքն է: Համոզված եմ, որ սա է պատճառը, սակայն դեռ չենք հրաժարվել, շարունակելու ենք:
- Խոսենք Եվրամիության մասին` տեսականորեն ո՞րն է Եվրամիության նշանակությունը Թուրքիայի համար: Թուրքիան անպայման պետք է անդամագրվի՞ Եվրամիությանը:
- Սա Թուրքիայի համար անվերադարձ ընթացք է: Անհրաժեշտ է լավ հասկանալ Թուրքիայի` Եվրամիություն մտնելու պատճառը, սա ցանկություն չէ: Սրա պատճառը վախն է: Ու քանի որ վախենում է, այս գործընթացում դանդաղ է առաջանում: Ինչու՞ է վախենում: Անորոշության վախ է, եւ այս վախը փոխադարձ է: Այս վախի պատճառով է, որ շարունակվում է այս գործընթացը եւ, հետեւաբար, ոչ մի դեպքում հետ դարձի ճանապարհ չունենք:
Եթե Թուրքիան ղեկավարող ռազմական կառույցները մինչեւ այսօր Եվրամիությանը հստակ ոչ ասեին, այս գործընթացը, ըստ էության, այս վիճակին չէր հասնի: Եթե Եվրամիությանը չանդամագրվենք, մի օր ՆԱՏՕ-ից էլ ստիպված կլինենք դուրս գալ: Բացի այդ գործընթացը դանդաղ է ընթանում գուցե նաեւ այն պատճառով, որ չկա առանձնապես մեծ ցանկություն Եվրամիությանն անդամագրվելու: Ես բնավ չեմ կարծում, որ ինչ-որ զարգացում կկարողանա այս գործընթացի առաջընթացը կանգնեցնել, գուցե կարող է դանդաղեցնել, սակայն չեզոքացնել այն հնարավոր չէ …
Եթե նայենք Հանրապետության պատմությանը, Թուրքիայի ներքին զարգացման վրա ազդող հիմնական երեք ժամանակաշրջան կար: Առաջինը սառը պատերազմի ժամանակաշրջանն էր. այն ժամանակ պետությունը ձախակողմյան ուժերի հետ խնդիր ուներ եւ ոչնչացրեց նրանց: Երկրորդ շրջան, երբ կրոնական ուժերն Իրանում իշխանության գլուխ եկան, Թուրքիայի կրոնականները պահանջում էին իրենց մասնակցությունը երկրի քաղաքականությանը, իսկ այսօր եկան իշխանության: Երրորդ փուլը Եվրամիության անդամակցության գործընթացն էր ու մինչ այդ Թուրքիայի վրա ոչ մի բան այսչափ ներգործություն չէր ունեցել: Այս գործընթացը Թուրքիայում գտնվող ոչ մի խմբի միասեռ չթողեց: Այսօր եւ՛ զինվորականների, եւ՛ բյուրոկրատների, եւ՛ ակադեմիական շրջանների, եւ՛ մամուլի մեջ Եվրամիության դեմ հանդես եկող ուժեր կան:
- Ո՞րն է ամենից մեծ խնդիրը Թուրքիայի եվրոպականացման եւ արդիականացման գործընթացում:
- Վերեւների կողմից ներքեւից եկող արձագանքներին հակազդելը եւ վերեւների օրենքները: Սրանք են առաջին խնդիրները: Երկրորդ մեծ խոչընդոտը վերեւների վախն է: Թուրքիան Օսմանյան կայսրությունից ավելի փոքր տարածք է զբաղեցնում, այս պատճառով էլ վախենում է, որ կարող է ավելի փոքրանալ: Սա կարելի է անվանել որպես «Սեւրի սինդրոմ»: Թուրքիայում յուրաքանչյուր փոփոխության կասկածով, վախով են մոտենում: Այս պատճառով էլ փոփոխությունների ընթացքը Թուրքիայում դանդաղ է ընթանում:
Թուրքիան Արեւմուտքի եւ Արեւելքի միջեւ եւ անցատեղի է, եւ երբեմն էլ պատնեշ կարող է լինել: Ես Թուրքիայում գտնվող պատնեշը համարում եմ Մալաթիան: Մալաթիայի արեւմուտքը եւ արեւելքը մեկը մյուսից տարբեր աշխարհներ են: Թուրքիան իրականում ռազմավարական նշանակություն ունեցող երկիր է, բայց միեւնույն ժամանակ կախում ունի եւ՛ արեւմուտքից, եւ՛ արեւելքից: Քանի որ իրադրությունն այդպիսինն է, ուստի կարծում եմ, որ Թուրքիայից արագ հարմարվողականություն սպասելն արդարացված չէ:
Փոփոխությունների հեշտ չիրագործվելու ամենից մեծ պատճառներից մեկն էլ Թուրքիայում կառուցված շենքն է` արհեստականորեն ստեղծված վերին ինքնությունը: Նոր պատմություն, նոր լեզու ստեղծվեց եւ պարտադրվեց հասարակությանը: Այս պատճառով էլ, վախենում են ծանոթանալ իրենց իսկական, սեփական պատմության հետ: Ամեն մի այլ պատմական մեկանաբանություն այս ինքնության համար երկրաշարժի ազդեցություն կարող է ունենալ: Սա նաեւ վախեցնում է Եվրոպային, քանի որ երկրաշարժը նաեւ սպառնալիք է իր համար: Այս ինքնությունը կարող է նաեւ փլվել, բայց թե ում վրա, արդեն հարցական է…
- Եվրամիության պահանջներին համապատասխանելու գործընթացում մարդու իրավունքների եւ ժողովրդավարության բնագավառում բարեփոխումներ կարող են իրականացվել: Ըստ Ձեզ, սա դրական արդյունքներ կարո՞ղ է ունենալ:
- Այդ հարցում բոլորովին կասկած չունեմ, բայց դժվար գործընթաց է: Օրենքներ կհրապարակվեն, դրանք կյանքի կոչելը դժվար կլինի` ընդդիմացողներ կլինեն… Բայց մտածողության փոփոխությունն անհրաժեշտ է, ժողովրդավարացումը բավականաչափ կփոխի մտածողությունը, ինչքան փոփոխվի մտածողությունը, այնքան ժողովրդավարացումը կարագանա:
- Սակայն որոշ իրավիճակներում նկատվում է ժողովրդի անհանգստությունը: Օրինակ, խոսքի ազատությունը հայրենիքի դավաճանություն է դիտվում (Թուրքիայի քրեական օրենսգիրք, 301-րդ հոդված), հավատքի ազատությունը, խղճի ազատությունը (գլխաշորը) կարող է հետադիմություն ընկալվել: Սրա պատճառը ո՞րն է, իրականում ժողովուրդը այս բարեփոխումներին պատրաստ չէ՞:
- Այսօր Թուրքիայում խոսվում է ազգայնական ուժերի բարձրացման մասին, բայց ես չեմ հավատում, որ աճում է ազգայնականությունը. այն աճեցվում է որոշ մարդկանց օգնությամբ: Վերջին երկու տարիներին սա ավելի ակնհայտ դարձավ: Այս մարդիկ աշխատում են Թուրքիայում տեղի ունենալիք ընտրությունները մոդելավորել:
«Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցությանը տապալելու հաշվարկներ են անում: Բայց ոչ մի պատճառաբանություն չունեն ոչ տնտեսական, ոչ էլ ժողովրդավարական իրավունքների առումով, մնում է ազգայնականներին ոգեւորելը … եւ դա արվում է ամենուր, նահատակների հուղարկավորության ժամանակ, Հռոմի Պապի այցի ժամանակ, ԵՄ դեմ …
Իմ կարծիքով այս արձագանքների ամբողջ ցավը մեր առաջիկա ընտրություններն են: Այս մարդիկ չեն ուզում տեղ տալ կրոնականներին կառավարության մեջ, տեսնենք` ինչ է լինելու:
- Դուք կարծում եք, թե Թուրքիայում էթնիկական հիմքի վրա հենվող տարբերություններ կա՞ն: Սա հրահրող պատճառների եւ դրանից բխող հետեւանքների մասին կկարողանաք խոսե՞լ:
- Ինչ վերաբերում է էթնիկ արմատներին, անկասկած տարբեր վերաբերմունքներ կան: Սրա ամենից պարզ օրինակը. եթե նման բան չլիներ, այսօր գլխավոր շտաբում, ռազմական ուժերում, ոստիկանությունում, տարբեր պետական պաշտոններում, նախարարություններում կլինեին ոչ մուսուլմաններ, նաեւ հայեր: Սա հրահրող գլխավոր պատճառը անվտանգությունն է: Թուրքիան փոքրամասնություններին անվտանգությանըհամատեքստում է արժեքավորել եւ որպես անվտանգության հարց է նայում:
Ես չեմ հորինում, կան թվաբանական արձանագրություններ: Լոզանի արձանագրություններում նշվող 300 հազար հայ բնակչությունից այսօր 60 հազարն է մնացել, 13 միլիոն թուրք բնակչությունն էլ 70 միլիոնի է հասել: Երբ մեկը աճում է, մյուսն ինչպե՞ս է պակասում. որովհետեւ փոքրամասնություններին պետք էր պակասեցնել: Կարեւոր բեկումնային կետեր ի հայտ եկան, ունեցվածքի հարկը, 1955 թ. սեպտեմբերի 6, ի դեպ այս շրջանում ինչ եղել եղել է: Բացի դրանից, հայերն էլ մտածելով ապահովության մասին` ելնելով տնտեսական եւ բարոյական խնդիրներից, լքեցին Թուրքիան:
Մեկ այլ փաստ էլ կա. Թուրքիայում ցանկացած դպրոցական դասագրքում փոքրամասնությունների, հայերի հետ կապված տվյալներ չեք գտնի, միայն Ազգային Անվտանգության դասագրքում փոքրամասնություններին վերաբերող տվյալներ կան: Նախակրթարանում անգամ չկա, օրինակ «Ալի՛, գնդակը Հակոբին գցիր», այսպիսի նախադասություն չեք գտնի, Ալին գնդակը միշտ կգցի Վելիին, երբ նայում ենք սրանց, մենք չկանք…
Միայն Ազգային Անվտանգության դասագրքում կարելի է գտնել հայերի, այն էլ Թուրքիայի հետ չար խաղեր խաղացող բաժնում:
- Ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայի եւ Հայաստանի միջեւ գոյություն ունեցող հարաբերությունները:
- Կարելի է խոսել գոյություն չունեցող հարաբերություններից. Հայաստանի անկախությունից հետո ոչ մի հարաբերություն չեմ տեսնում: Նախ ԱՄՆ-ը փորձեց քայլեր անել, հետո ԵՄ-ն, բայց ապարդյուն: Կա ցանկություն, սակայն օգուտ չի տալիս:
Թուրքիան դեռ չի ընտելացել այն մտքի հետ, որ Հայաստանը Կովկասում անկախ պետություն է: Բայց այնտեղ մի պետություն կա, հարեւան կա, անհրաժեշտ է սա ըմբռնել եւ հարաբերություններ սկսել: Երբ ձախողվում է պետական քաղաքականությունը, տեղը զիջում է ժողովրդավարական քաղաքականությանը: Քաղաքացիության բնագավառում հարաբերություններ հաստատելու փորձեր կան, բայց շատ քիչ, թույլ:
- Ձեր կարծիքով 1915 թ. դեպքերը ինչպե՞ս պետք է բնութագրել:
- Ինձ համար ցեղասպանություն է, կասկած իսկ չունեմ:
- Որո՞նք են Ձեր տեսակետները Հայաստանի կողմից առաջարկվող առանց նախապայմանների դիվանագիտական հարաբերությունների եւ Թուրքիայի կողմից առաջարկվող պատմաբանների հանձնաժողովի վերաբերյալ:
- Թուրքիայի կեցվածքը ընդհանրապես անկեղծ չեմ համարում: Գտնում եմ, որ հայկական կողմինը շատ ավելի անկեղծ է:
- Ինչու՞, կարծում եք պատմաբանների հանձնաժողովը որեւիցե արդյունք չի տա:
- Այո՛, բոլորն էլ գտնում են, որ պատմաբանների հանձնաժողովը որեւէ արդյունք չի տա: Արդյունքի չհասնելով` առանց հարաբերությունների քաղաքականությունը շարունակվելու է: Թուրքիայի ընտրած ճանապարհը սա է` ոչ մի հարաբերություն: Կարծում եմ` Ադրբեջանը եւս նման քաղաքականություն է պարտադրում Թուրքիային: Հայկական կողմն ավելի անկեղծ է եւ ավելի շատ ցանկություն ունի:
- Ինչպե՞ս եք վերաբերվում երրորդ երկրների` այս թեմային միջամտելուն եւ խորհրդարաններում ընդունվող ցեղասպանության մասին օրինագծերին:
- Իմ տեսակետն այս օրինագծերում շատ ռոմանտիկ կարելի է համարել, բայց տեսակետիցս չեմ հրաժարվում: Ես կարծում եմ, որ մինչեւ այսօր Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացում աշխարհն էլ Թուրքիայի նման երկերեսանիորեն է վարվում: Աշխարհն այս իրականության մասին վաղուց գիտի, այն ժամանակ նրանք իրենց դերակատարումը, ազդեցությունն ունեցան: Այժմ` տասնամյակներ անց, Ֆրանսիան ճանաչում է, իմ կարծիքով այստեղ բարոյական որեւէ դիրքորոշում չկա: Բարոյական կեցվածքի նման չէ, որովհետեւ այս գործը Թուրքիայի հետ հարաբերություններում որպես հաղթաթուղթ, անցաթուղթ են օգտագործում:
Որպես հայ, ինձ համար ծանր է, երբ իմ ողբերգությունը միջազգային թատերաբեմում քաղաքական հաղթաթուղթ են օգտագործում: Ես սրան չեմ դիմանում, ես ընդվզում եմ, այս տեսանկյունից ես երրորդ երկրներին նշանակություն չեմ տալիս: Գտնում եմ, որ այս խնդիրն անհրաժեշտ է լուծել Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ: Ոչ թե պատժիչ օրինագծերով, այլ բարոյականությամբ է անհրաժեշտ լուծել: Բարոյականությունում պատժիչ օրինագծերի կարիք չունենք, մեր խիղճն էլ բավարար է: Ես հավատում եմ, որ այս երկու երկրները կարող են հաղթահարել, բայց չեմ ուզում դեռ ինչ-որ բան ասել …
- Դուք եւս հայերին խմբավորու՞մ եք որպես հայաստանցիներ, սփյուռքահայեր եւ թուրքահայեր, երբ խոսքը գնում է Հայկական հարցի մասին:
- Ոչ միայն այս խնդրում, ընդհանուր առմամբ եմ ես այդպես գտնում: Սփյուռքի համար Թուրքիան հեռու եւ անդիմադրելի երկիր է, Հայաստանի համար մոտ, հարեւան եւ կախվածության մեջ պահող երկիր է:
Իսկ Թուրքիայի հայերի համար Թուրքիան իրականում իրենք են: Չնայած` նման բան ասելով` ես չեմ ուզում հայերին առանձնացնել միմյանցից ու պաշտպանել թուրքական տեսակետը: Թուրքիան բոլորի հետ պետք է լավ հարաբերություններ հաստատի, բայց այս երկու պետություններն, իհարկե, պետք է երկխոսության մեջ մտնեն, այս հարցը նրանց միջեւ պետք է լուծվի: Թուրքիայի հայերին, ըստ էության, երկխոսության մեջ ներգրավվելը խոսակցության թեմա չէ, քանի որ նրանք այս երկրի քաղաքացիներ են:
- Որպես Թուրքիայի քաղաքացի, Ձեզ անհանգստացնու՞մ է հայ-թուրքական սահմանի փակ լինելը: Ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայի կողմից տարվող քաղաքականությունը Հայաստանի նկատմամբ, որն Ադրբեջանի հետ հարցերն ընդունում է որպես սեփական խնդիր եւ Հայաստանի հետ հարաբերություններում նախապայմաններ է դնում:
Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ լավ հարաբերություններ հաստատվեցին Դեմիրելի կառավարության շրջանում: Եվ Թուրքիան մինչ օրս փորձում էր Հայաստանի հետ հարաբերությունները ձեւավորել հայ-ադրբեջանական հարաբերություններից ելնելով:
Ճիշտն ասած` Թուրքիան Ադրբեջանին բարկացնել չի ցանկանում` Հայաստանի հետ հարաբերություններ հաստատելով: Ղարաբաղի հիմնահարցի առիթն օգտագործելով` Ադրբեջանը Թուրքիային թույլ չի տալիս Հայաստանի հետ հարաբերություն հաստատել:
Թուրքիայում հայտնի ոչ մի ազգայնական իշխանություն հակաադրբեջանական լուծման չի գնա: Այս քաղաքականության կողմնակիցն է նաեւ Թուրքիան, որը չի ողջունում Հայաստանի` որպես հարեւան երկրի գոյությունը:
Սկզբում Թուրքիան Հայկական հարցը ոչնչացրեց, բայց Հայաստանի անկախության նվաճմամբ հարցը կրկին հարություն առավ: Թուրքիան հանկարծակի ուրվական տեսավ, ու առաջացավ նորից նույն հարցը` ի՞նչ անել Հայաստանի հետ: Թուրքիան փնտրտուքի մեջ էր, երբ Ղարաբաղի հարցը օրակարգ եկավ եւ Թուրքիան չորս ձեռքով կառչեց դրանից, չարախնդաց, վազեց օգնության: Ասաց. ՙՍա ինձ երկար ժամանակ կբավարարի՚: Ահա սա էլ այս քաղաքականության շարունակությունն է…
- Ըստ Ձեզ, Թուրքիայի հանրապետությունը Օսմանյան կայսրության շարունակողն է եւ պատմության մեջ …
- Ես ոչ ոքից պատասխանատվություն, ներողություն չեմ սպասում: Ես մի մարդ եմ, ով հասկանում է սեփական ժողովրդի ապրած ցավը եւ կրում է այս բեռը:
Իմ գլխում ո՛չ հող, ո՛չ դրամական փոխհատուցում, նման բաներ չկան: Ինձ համար կարեւոր է վերականգնել անցյալում խզված հարաբերությունները, իմանալ, թե ովքեր եւ ինչ հանգամանքներ դեր խաղացին: Եվրոպական երկրներն էլ կարող են դրական դեր խաղալ եւ փոխհատուցել իրենց մեղքերի համար ու փորձեն մեղմացնել այս տարաձայնությունը` գտնելով տնտեսական եւ մշակութային փոխշահավետ հենահարթակներ երկու երկրները մոտեցնելու համար:
- Կարելի՞ է ասել, որ այս հարցում «Միության եւ Առաջադիմության» դերը շատ մեծ էր:
- Սա միայն մեկ խմբի մեղքը չէ, նրանց աջակցող, թիկունքից օգնող եւ արարքների հանդեպ աչք փակողներ կային, այսօր էլ դեռ կան մարդիկ, որ չեն ցանկանում, որ իրականությունը ջրի երես դուրս գա: Եթե պատասխանատվություն եք փնտրում, պատասխանատուներ շատ կան, յուրաքանչյուրն իր բաժինն ունի, բայց սա հիշեցնելն իմ պարտականությունը չէ: Շատ ռոմանտիկ է գուցե, բայց յուրաքանչյուրն ինքը պետք է ընդունի իր մեղքը…
- Եթե փորձենք վերլուծել, որո՞նք են երկու կողմի հիմնական խնդիրները:
- Վերքեր կան, վախեր, չկամեցողություն, կան նաեւ թշնամություններ …
Այսօր նոր երկյուղներ կան, հայաստանցիների մեջ էլ կան այս երկյուղները եւ անհրաժեշտ է դրանց ուշադրություն դարձնել: Հայաստանցիներն իրենց Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի միջեւ ճնշված են զգում` աջից եւ ձախից խեղդող երկու պետություն կա: Այս վախը, այս անանվտանգությունը կարեւոր հանդիկապ է, անհրաժեշտ է սա պատվաստել:
Պետք է անկեղծ ձեւով բացատրել, որ Թուրքիան կարող է Հայաստանի ընկերը լինել:
Հայկական կողմն էլ պետք է խելացի վարվի. ներկա իրավիճակից պետք է դասեր քաղել:
Անկախ Հայաստան կա, բայց շուրջը տնտեսական շրջափակում իրականացնող երկու պետություն կա, իսկ հյուսիսում` շարունակաբար ապերախտաբար վարվող Վրաստան, եւ Հայաստանը միայն հարավում կարող է շունչ քաշել, բայց այնտեղ էլ մոլլայական վարչակարգ է, որը պարզ չէ` ինչքա՞ն կարող է շարունակվել:
Անհրաժեշտ է, որ Սփյուռքը սրա մասին նստի ու մտածի: Հարկավոր է, որ Հայաստանն իր հարեւանների հետ լավ հարաբերություններ հաստատի եւ, իհարկե, Եվրամիությանն անդամակցի: Եթե այսօր Հայաստանը Եվրամիության անդամ լիներ, Թուրքիան ոչ թե նրան, այլ Եվրոպային էմբարգոյի կենթարկեր:
Սփյուռքը տարբեր երկրների խորհրդարաններում այսպիսի օրինագծեր անցկացնելու փոխարեն թող սեփական երկրներին համոզի, որ Հայաստանին Եվրամիություն ընդունեն: Նրանց պետք է պատմությունը, իրենց պատասխանատվությունները հիշեցնել, որովհետեւ այսօրվա իրավիճակում նրանք իրենց բաժին մեղքն ունեն: Սփյուռքը պետք է կարողանա ասել` գոնե ս՛ա արեք: Սա առաջ գնալու իմ բանաձեւն է եւ մենք անցյալի քայլերի համար սա եվրոպացիներից կարող ենք պահանջել:
Ալին Օզինյան
Bu haber mediamax kaynağından gelmektedir.
Haber metninde yer alan görüşler haber kaynağı (mediamax) ve yazarına ait olup,
bolsohays.com sitesi haber hakkında herhangi bir görüş üstlenmemektedir.
Opinions expressed are those of the author(s)-(mediamax). They do not purport to reflect the opinions or views of bolsohays.com