ABD merkezli “LATimes” gazetesi, Aras nehrinin kıyısında, Culfa’daki Ermeni mezarlığı’nda 16. asırdan beri gururla duran görkemli ve süslü Ermeni haçkarları konu etti. Depremler, savaşlar ve vandalizm yüzünden sayıları azalsa da 20. yüzyılın ortalarında bu haçkarların büyük bir kısmının ayakta durduğunu yazan gazete, “Ancak bugün Azerbaycan’ın Nahçıvan bölgesindeki Culfa’da hiçbir haçkar yoktur. UNESCO’nun, bunların korunmasına dair 2000 tarihinde verdiği talimata rağmen, “Hyperallergic” dergisinde bu yıl yayınlanan kanıtlar, bu haçkarların, Nahçıvan’da Ermeni kültürünün yok edilmesine yönelik Azerbaycan politikası çerçevesinde düzenli ve gizli bir şekilde yok edildiğini kanıtlıyor” ifadelerine yer verdi.

Makalenin yazarlarından biri olan 33 yaşındaki Simon Mağakian, 1997-2006 yıllarında Azerbaycan tarafından kilise ve anıtların yok edilmesini, “21. yüzyılın kültürel soykırımı” olarak nitelendirdi. Anılan dönemde Orta Çağ’a ait 89 kilise, 5840 haçkar ve 22.000 mezar taşı yok edildi. Yazar, 2003 ve 2009 yıllarında yapılan uydu fotoğraflarınn, Culfa’da bulunan Orta Çağ’a ait en büyük Ermeni mezarlığının yok edildiğini gösterdiğini aktarıyor.

Dünya kültürel mirasının birçok eserini yok eden DEAŞ’tan farklı olarak Azerbaycan hükümeti, planlı ve bilinçli olarak yok ettiği Ermeni kilise ve anıtlarının hiçbir zaman var olmadığını iddia ediyor. Mağakian, “Bu tutum, DEAŞ’ın yaptığından çok daha kötü. Dünya buna nasıl göz kapatabilirdi? Azerbayycan nasıl cezasız kaldı? Eğer ben bunu anlatmasam, kim anlatır? Eğer günümüzün en büyük kültürel soykırımdan dünya habersiz kalmaya devam ederse, ben kendimi affetmeyeceğim” diye yazdı.

16 yaşında ailesiyle ABD’ye taşının Simon Mağakian, üç yıl sonra (2005 yılında) basında rastladığı bir videoda, Azerbaycan’lı askerlerin, Ermeni haçkarları kırarak Aras nehrine attıklarını görüyor. Kısa zaman sonra anılan videoyu İran’dan, Aras’ın diğer kıyısından çeken Ermeni piskopos Nşan Pikman’a ulaşan Mağakian, Pikman’la birlikte Culfa’daki Ermeni haçkarların hikayesini araştırmaya ve yayına hazırlamaya başlıyor. 2006 yılında topladıklar bağış sayesinde Culfa’daki haçkarlan’ın “önce” ve “sonra” hallerini gösteren uydu fotoğraflarını satın alan Mağakian ile Pikman, “Aras’ın yeni gözyaşları” adlı bir filmde gerçekleri dünyaya anlatıyor.

Culfa'daki Ermeni kültürel mirasının yok ediliş hikayesini dünyaya anlatmakla yetinmeyen Mağakian, UNESCO'yu da Azerbaycan'ın imza attığı vandalizmi araştırmak üzere harekete geçirmeye çalışıyor.