Son yıllarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin Yahudileri daha çok araştırılan ve konuşulan bir konu oldu. Yahudiler Siverek’ten Başkale’ye birçok yerde yüzlerce (ve bazen binlerce) sene yaşadı ancak 1960lardan sonra zaten küçük olan Yahudi nüfus sıfıra düştü.

Bunun olduğu şehirlerden biri de Gaziantep. Bölgede Yahudiliği araştıran Mardin Artuklu Üniversitesi Antropoloji Profesörü Süleyman Şanlı’nın “Türkiye’nin Bilinmeyen Doğu Yahudilerinin Tarihsel Geçmişlerine Genel Bir Bakış” adlı makalesine göre 1927 nüfus sayımında 742 olarak kaydedilen Antep Yahudi nüfusu 1965’e gelindiğinde 152’ye düşmüştü. Bir dönem yakındaki daha küçük yerleşimlerden Yahudi nüfus alsa da Antep’te Yahudi nüfusun 1970’lerde hızla düşüp 1980’de sıfıra ulaştığı biliniyor.

Bu toplumun tabi ki bir de sinagogu vardı. Antep Kalesi’nin çevresindeki Düğmeci Mahallesi’nde bulunan sinagogun ne zaman yapıldığı hala tam olarak teyit edilememiştir. ve birçok kaynak 800 yıl kadar eski olabileceğini söylerken Gaziantep Büyükşehir Belediyesi sitesinde Halep Salnamelerine dayanarak yapılış tarihinin 1886 olduğunu söylüyor.

Başka kaynaklara göre yapılış tarihi belli olmayan sinagog 1872 yılında alınan bir izinle 1873-1874 yılında genişletilmişti. Tarihi belli olmasa da sinagogun tarzı açıkça Antep mimarisine uyumludur. Kentteki eski han, cami ve kiliseler gibi sinagog da yerel kesme taştan yapılmış ve siyah-beyaz
taşlarla giriş kemeri süslenmiştir.Restorasyon sırasında Belediye Başkanı Asım Güzelbey. Kaynak: ŞalomCemaatinin dağılmasıyla beraber sinagog önce askeriye tarafından kullanılmaya başlanır ancak sonra terk edilmiştir. Bu esnada çatısı çöken sinagogda 2012 yılında dönemin Büyükşehir Belediye Başkanı Asım Güzelbey’in yönetiminde restorasyon başladı ve çalışmalar 2013 yılında bitti. Gaziantep’teki sinagog restorasyonundan sonra kültür merkezi oldu. Önündeki tabelaya göre sinagog şu an Belediye ve Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak Nurel Enver Taner Gaziantep Olgunlaşma Enstitüsü Kültür ve Sanat Galerisi olarak hizmet veriyor.

Cemaati dağılan bu eski Yahudi mabedinin kültür merkezi olarak kullanılması her ne kadar anlaşılır ve hayırlı olsa da kapısında bu binanın eskiden ne olduğu ne amaçla ve kimler tarafından inşa edildiğinin belirtilmemesi üzücü. Şanlıurfa’daki eskiden sinagog ardından kilise olarak kullanılan Ulu Camii’nin girişinde mabedin eskiden ne olduğu ve kimler tarafından kullanıldığı anlatılıyor. Gaziantep’te de bunun gerçekleşmesi gerekli.

Binanın sahibi olan Gaziantep Büyükşehir Belediyesi en azından sinagogun tarihini ve Antep Yahudilerinin kısa geçmişini anlatan bir plağı girişe koyabilir. Restorasyon çalışması yapılmış ve zor iş bitmiş. Şimdi tek ihtiyaç bu yapının temsil ettiği tarihi Anteplilere anlatmak.