Türkiye Ermenileri artık yeni patriklerini seçebilecek. Ermeni Patrikliği nizamnamesine göre seçilmiş patrik ölmedikçe yeni patrik görev alamıyor.

Türkiye Ermenileri Patriği Mesrop Mutafyan, “demans” teşhisi nedeniyle 2008 yılından beri görevini sürdüremiyordu. Bugün vefat etti.

Vekâleten Aram Ateşyan’ın patrikhaneyi yönetmesi, gerek yurt içinde gerekse yurt dışında yaşayan Ermeniler arasında tartışma konusuydu.

Hatta 5 Ocak 2019’da Ermeni Kilisesi’nin Vatikan’daki Temsilcisi Khajag Başpiskopos Barsamyan ve Eçmiadzin Kiliselerarası İlişkilerden Sorumlu Kıdemli Rahip Şahe Ananyan, Ankara’da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu‘nu ziyaret etmiş, görüşmede Patrik seçimlerinin de gündeme geldiği belirtilmişti.

Türkiye Ermeni Cemaatinin yeni patrik seçiminin nasıl olacağı belli olmasına rağmen kim olacağı şimdilik meçhul.

Türkiye Ermenileri Patriği Mesrop Mutafyan öldü…

Mesrop Mutafyan, uzun süredir tedavi gördüğü Yedikule Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nde 63 yaşında bugün hayata veda etti.

Ermeni Vakıflar Birliği ve Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Başkanı Bedros Şirinoğlu, Mutafyan’ın bugün vefat ettiğini, cenaze detaylarının daha sonra açıklanacağını belirterek Ermeni cemaatine başsağlığı diledi.

Mesrob Mutafyan’ın bir tarafı Adapazarlı bir tarafı Yozgatlı!..

Türkiye Ermenileri 84. Patriği Mesrob Mutafyan, 16 Haziran 1956 İstanbul doğumlu. Büyük babası Minas Mutafyan‘ın ailesi Adapazarlı.

Osmanlı ordusundaki askerlik görevini yaptıktan sonra büyükbabası Minas Mutafyan, İzmit’te Sivas’tan göç eden Ermenilerden müteşekkil Bahçeçik’e (Bardizag)yerleşir.

İstanbullu Ermenilerin gözde yazlık mekânları arasında yer alan Bardizag, şimdiki ismiyle Bahçecik, Kocaeli ili Başiskele ilçesine bağlı semt. İzmit Körfezi’nin güneyinde, Samanlı Dağları’nın eteğinde yer alır.1915 yılından önce 10.000 nüfusunun tamamı Ermeniler‘den oluşuyordu.

Mesrop Mutafyan’ın dedesi Minas Mutafyan; Bahçecik’te ekmek fırınında çalışır, tatlı sektörüne girer ve pişmaniye ustası olur.

Daha sonra İstanbul-Yeşilköy‘e göç eder.

Yeşilköy’de en iyi bildiği işi yapar fırın işletir. Minas Mutafyan aslen Yozgatlı olup Samatya’da yaşayan Aznif ile Samatya Surp Kevork Kilisesi’nde evlenir.

Bu evlilikten iki çocukları olur. Mesrop Mutafyan’ın babası Onnik ve halası Mari.

Onnik, Mari isminde Ermeni bir bayanla, halası Mari ise İstanbul doğumlu Krikor Değirmencioğlu ile evlenir. Onnik’in eşi Mari’nin annesi yarı Ermeni, yarı Rum olan Verjin Efzat Yeprakse Karakaşyan’dır.

Verjin’in babasının adı Boğos Karakaşyan, annesinin adı ise Olimpia’dır.

Mutafyan’ın anneannesi ikinci evliliğini Arapgir doğumlu Mehmet Ali Varoler ile 1944’te yapar. Mari halası ile kocası Krikor’un, Aris isminde erkek çocukları olur.Mesrop Mutafyan’ın büyükanneleri ve büyükbabaları Balıklı Ermeni Mezarlığı’nda gömülüdürler.

Mesrop Mutafyan’ın annesi Mari Mutafyan, 84 yaşında ve halen sağdır ve oğlu Ermeni Patriği’nin yasal vasisi.

Mesrop Mutafyan’ın öğrenim hayatı…

1963–1968 Taksim Esayan Ermeni İlkokulu, 1968– 1973 Nişantaşı İngiliz Erkek Lisesi, 1973-1975 Stuttgart Amerikan Lisesi (Almanya), 1975- 1979 University of Memphis (ABD) Sosyoloji ve Felsefe lisans eğitimini tamamladı.

1977-1979 arasında Sevvanee Anglican Seminary Memphis Extension Lisans Kursları’nda Teolojiye katıldı.

17 Temmuz 1977‘de Patrik I. Şnorhk‘in muvafakatıyla Üç Horan Ermeni Kilisesi‘nde, Episkopos Şahan Sıvacıyan tarafından Diyakos takdis olundu.

13 Mayıs 1979‘da Patrik I. Şnorhk tarafından Beyoğlu Üç Horan Ermeni Kilisesi‘nde Rahip takdis olundu.

1979-1982 Hebrew University of Jerusalem’de (İsrail) Lisansüstü eğitimini Eski Ahit Tarih ve Edebiyatı bölümünde yaptı.

Jerusalem University College‘de ise (eski Amerikan Enstitüsü) Kitab-ı Mukaddes Arkeolojisi konusunda lisansüstü eğitim aldı.

1979-81 yıllarında teoloji eğitimini Kudüs‘te tamamladı. 1979-1980 arasında Kudüs Ruhban Okulu’nda İngilizce ve Eski Ahit konularında öğretmenlik yaptı.

1982- 1983 arasında Patrik I. Şnorhk Hazretleri’nin sekreteri olarak çalıştı. 7 Mayıs 1983’te “Kitab-ı Mukaddes ve Gelenek” adlı çalışmasını tamamlayarak, Patrik I. Şnorhk‘den Beyoğlu Üç Horan Ermeni Kilisesi’nde Üsrahip (Vartabed) payesini aldı.

Kınalıada Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi‘nin vaizliğine atandı. 6 Haziran 1983’te Patrik Hazretleri tarafından Patrikhane Genel Sekreterliği’ne getirildi, Ruhani Meclis ve Danışma Kurulu üyeliklerine atandı.

Burdur 58. Topçu Tugayı’nda Topçu Er…

Mesrop Mutafyan, her Türk vatandaşı gibi 1983 Kasım’ından 1984 Şubat‘ına (11/1983-02/1984) kadar Burdur 58. Topçu Tugayı‘nda (Günümüzde 58 Piyade Eğitim Alay Komutanlığı) kısa dönem askerlik görevini yaptı.

Ardından “İbrani Atalarının Mısır Köleliği Öncesindeki Dini” adlı çalışmasını tamamlayarak, Patrik I. Şnorhk’den Kınalıada Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Kilisesi’nde Başrahip (Dzay. Vartabed) payesini aldı.

1986’da piskopos 1998’de Patrik seçildi…

1986‘da piskoposluk rütbesine yükseltildi.

1998‘de İstanbul Ermenileri Patriği II.Karekin Kazancıyan‘ın vefatı üzerine dinî ve dünyevı meclis tarafından patrik vekili seçildi.

Patriklik görevi esnasında kültürü, Türkçe ve İngilizceye hâkimiyeti ve Türk kamuoyu ve bazı resmî makamlarla kurduğu olumlu ve yapıcı diyalog sayesinde gerek Ermeni cemaati içinde, gerek cemaat dışında saygı topladı.

Mutafyan Türkçe, İngilizce, Klasik Ermenice, İbranice, İtalyanca ve Fransızca biliyordu.

Ermeni Patriği seçimi neden önemli?

Türkiye Ermenilerinin çoğunluğu İstanbul’da yaşıyor ve nüfusları 40.000 ile 76.000 arasında değişiyor. Büyük çoğunluğu bağımsız bir Hristiyan mezhebi olan Ermeni Apostolik Kilisesi mensubu, çok küçük bir bölümü ise Roma Katolik Kilisesi müdavimi.

Ermenilerini 60 binin üzerinde gösteren Uluslararası Azınlık Hakları Organizasyonu, bu nüfusun 60 binini Apostolik, 2 binini ise Katolik olarak belirtir ve az sayıda Protestan Ermeni’den söz eder.

Türk vatandaşı olmayan ve yasadışı yollardan Türkiye’de kaçak işçi olarak çalışan sayıları on binlerle ifade edilen ama Türkiye vatandaşı Ermenilerinin nüfusuna dâhil edilmeyen Ermenistan vatandaşı kaçak işçiler de Ermeni cemaatinin ayinlerine katılıyor.

Türkiye Ermenileri, ABD ve Avrupa ülkelerinde yaşayan Ermeni diasporası ile Türkiye arasında köprü olduğu gibi Ermenistan ile Türkiye arasındaki bir asırlık sorununda çözümünde arabuluculuk misyonu üstlenebiliyor.

Kafkaslarda barışın tesisi öncelikle Ermenistan’ın işgal ettiği Dağlık Karabağ’ı boşaltmasından geçiyor ve Ermenistan ile Azerbaycan’ın savaş nedenlerinin ortadan kaldırılmasıyla birincil dereceden bağlantılı.

Vatikan dini önderleri sık sık Ermenistan’ı ziyaret ediyor ve Ermeni Soykırımı iddialarını destekliyor. Bu açıdan bakıldığında Türkiye Ermeni Patrikhanesinin kalıcı barışın tesis edilmesinde üstleneceği misyon, Patrik seçimlerinden bağımsız sayılmaz.

Ruhaniler Genel Meclisi toplantısına başkanlık eden Episkopos Sahak Maşalyan’ın,“Biz Ermeni Ortodoks Apostolik Kilisesi’nin bir parçasıyız. Boş kalan patriklik makamı sadece bizi değil, tüm Ermeni Kilisesi’ni ilgilendirmektedir” açıklaması, Türkiye Ermenilerin Patrik seçimini, Türkiye sınırları dışındaki Ermenilerin de gündemine oturtmuştu.

Türkiye Ermenileri Patrikliği, uzun süredir devam eden patriklik seçimleriyle ilgili tarihi bir karara imza atmış, 2008 Mayıs ayında rahatsızlandığı için Patrikhane’den alınarak Hastaneye yatırılan, 7 yıldan beri yoğun bakımda bulunan Patrik Mutafyan’ın, dini görevini yerine getirememesi nedeniyle, Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi tarafından Patrik Mesrop II Mutafyan’ın emekli edilmesine karar verilmiş ve bu kararla seçim süreci resmen başlatılmıştı.

Episkopos Sahak Maşalyan bu sürecin başladığını; “Bütün Ermeniler Katolikosu, Kadasetli II. Karekin Hazretleri, Üst Ruhani Kurul ve Episkoposlar Meclisi çeşitli vesilelerle, sözlü ve yazılı olarak, patriklik seçimini ilgili kanun uyarınca talep etmişlerdir” beyanıyla duyurmuştu.

Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi’nin gösterdiği adaylar kimler?

Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi’nin gösterdiği adaylar renkli kişiliklere sahip.

Ankara, Keskinli Karekiyan, Ankara’nın bağlarını biliyor! Keskinli Hacı Taşan ve Neşet Ertaş dinliyor…

Örneğin Patrik adaylarından Almanya Ermenileri Ruhani Önderi Başepiskopos Karekin Bekçiyan, 2005’te, eski Diyanet İşleri Başkanı Lütfi Doğan’la eski Ermeni Patriği Şinork Kalustyan’ın kardeş oldukları iddiasını ortaya atmış ama bu iddiası bizzat müteveffa Şinork Kalustyan’ın ailesi tarafından yalanlanmıştı.

Karekin Bekçiyan, Ankaralıların hemşerisi. Vaftiz adıyla Dikran Bekçiyan, 21 Aralık 1942’de İstanbul’da doğsa da annesi Ankaralı, babası Keskin Madenli. Anne ve babasının İstanbul’da evlendikleri biliniyor.

Dikran, ilk ve ortaokulu İstanbul Pangaltı Mıhitaryan Ermeni Okulu’nda okudu. Din adamı olmak istediğinden, ailesinin de onayıyla -o zaman ismi Surp Haç Tıbrevank Ermeni Ruhban Okulu olan- Üsküdar’daki Surp Haç Ermeni Lisesi’ne geçti.

1960’da Vartavar Yortusu’nda Patrik Karekin Haçaduryan tarafından Tıbir (Muganni) takdis edildi. 1962 yılında bir yandan Ruhban Okulu’nda yeni açılan teoloji(Inzayaran) bölümüne devam ederken bir yandan da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine kabul edilerek sosyoloji ve tarih dallarında eğitim aldı.

Anadolu’dan gelen ve Ermenice bilmeyen öğrencilere Ermenice dersleri verdi. Almanya Bonn Üniversitesine kabul edildi. Bir sene sonra da Bochum Üniversitesi’ne geçti. Pedagoji ve psikoloji eğitimi yaptı.

Yüksek eğitimini 1970 yılında tamamladı ve Türkiye’ye döndü. 1970’te Patrik Şınork Kalustyan’ın elinden Vartabetlik (Rahiplik) asasını aldı.

Ermenice ve Fransızca “Kirk Antsanunneru“ “Livre Des Prenoms“başlıklı, isimler sözlüğünü hazırladı. Kitap 1988 yılında Beyrut’ta basılarak yayımlandı.

Bu dönemde ayrıca “Armenia“ adlı dergi için makaleler gönderiyordu. 1991 yılında Katolikos (Başpatrik) I. Vazken, Almanya’da yaşayan Ermenilerin artan nüfusunu göz önüne alarak Karekin’e Almanya’da Ruhani Önderlik (Araçnortaran) kurma görevini verdi.

Karekin; Kiliseler arası ilişkileri geliştirerek Almanya Ermeni Kilisesi’ni Almanya’daki Hıristiyan Kiliseler Birliği’ne (ACK) üye yaptı. Ermenice ve Türkçe dışında çok iyi derecede Almanca ve iyi derecede Fransızca bilen Karekin Başepiskopos, Kemal Yalçın’ın son yıllarda çok ses getiren “Seninle Güler Yüreğim” ve “Sarı Gelin”kitaplarını Ermeniceye tercüme etti.

Karekin Bekçiyan, “yapılacak yeni başvuruya patriklik seçimini düzenleyen ve bizim ananelerimize uygun, kısa ve öz şekilde yazılmış bir yönetmelik eklenmeli. Unutulmamalı ki devlet, Ermeni cemaatini geçmişte olduğu gibi milli bir topluluk olarak değil, dini bir azınlık olarak kabul etmekte.

Hazırlanacak olan yönetmelikte artık 1863 Nizamname’sini anmamak gerekiyor. Yönetmelik, sadece geleneksel bazı noktaları ve seçim ile ilgili bir rehber içermeli” görüşünde ve 1863 Nizamnamesi’nin yeniden yorumlanması gerektiğini söylüyor.

Oysa Ermenilerin, Ermeni Anayasası dedikleri bu nizamname, Ermenilere önemli ayrıcalıklar kazandırmıştır.

Her ne kadar Patriğin atanması ve nizamnamenin onaylanması gibi bazı hususlarda Padişahın ( yasal merci) onayı gerekiyor olsa da, Ermeniler, din işlerinden başkaeğitim, sağlık, vakıflar, vergi ve kısmen yargıda kendi işlerini kendileri bu nizamnameye göre seçilecek komisyonları eliyle yürütülmesini sağlıyor.

Karekin Bekçiyan’ın bu önerisi Patrikhane’nin Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin denetimi dışında bırakılmasını sağladığı gibi dış müdahalelere kapı aralıyor.

Malatyalı Gugark Bölgesi Ruhani Önderi Episkopos Sebuh Çulcuyan Sovyet askeri…

Diğer adaylardan Ermenistan’ın kuzeyinde, kuzeydoğusunda Türkiye güneyinde Gürcistan’la komşu, adını Gugars isimli Gürcü kabilesinden alan Gugark Bölgesi Ruhani Önderi Episkopos Sebuh Çulcuyan, Türkiye kökenli ve 24 Mart 1959 Malatya doğumlu.

İlköğrenimine İstanbul’daki Nersesyan Okulu’nda başlayan Çulcuyan, 1969’da ailesiyle birlikte Ermenistan’ın Gümrü şehrine göç etti. İlk ve ortaöğrenimini burada tamamladı. 1978’de, Eçmiadzin kentindeki ruhban okuluna kabul edildi.

1979’da Sovyet ordusundaki askerlik hizmetini, daha sonra ruhban okulundaki eğitimini tamamladı. Aralık 1985’te, diyakos olarak atandı.

Mart 1986’da, Harputlu Lucas’ın tercüme faaliyetlerini konu alan tezini sundu. Ruhban okulundan mezun olduktan sonra, Katolikos I. Vazken döneminde, Katolikosluk makamının sekreterliğine getirildi.

Çulcuyan, adaylığını, “Ermeni Apostolik Kilisesi’nin hizmetçisi olarak, aynı zamanda Malatya doğumlu biri olarak, Türkiye Ermeni Patrikliği seçimlerinde aday olacağım. Türkiye’nin dindar Ermeni halkına hizmet etmeye hazırım” sözleriyle duyurmuştu.

En Şanslı aday Diyarbakır Silvanlı mevcut Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan…

Halen Türkiye Ermeni Patrikhanesi görevlilerinden ve mevcut Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan da Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi’nin aday listesinde bulunuyor.

Patrik Mutafyan’ın hastalığından dolayı 8 yıl boyunca patriklik görevini vekâleten Aram Ateşyan yerine getiriyordu.

Aram Ateşyan’ın, vaftiz adı Artin Ateş ve 1 Ocak 1954 Diyarbakır Silvan doğumlu.

1967’de Kudüs’e gitti.

Kudüs Jarankavorats (Ruhban) Okulu’nda toplam dokuz yıllık lise ve teoloji (Indzayaran) eğitimini başarıyla tamamladı.

Kudüs’te, ruhban okulundaki öğrenciliği sırasında, 1969’da Başepiskopos Hayrig Arslanyan tarafından Tıbirlik (kilisedeki okuyuculuk, muganni) dini rütbesini, 1971’de ise kıdem (uraragirlik) aldı.

Kudüs Sırpots Hagopyants Manastırı Katedrali’nde 1973 yılında yine Başepiskopos Hayrig Arslanyan’ın eli ile sargavak (diakon, şemmas) kendisine takdis edildi.

Adıyaman ve Diyarbakır’da yaşayan Ermeni cemaati üyesi çocukların İstanbul’a getirilerek buradaki cemaat okullarında öğrenim görmesini sağladı.

Türkiye Ermeni Toplumunun büyük bir kısmının, hükümetin isteklerine göre hareket ettiği iddiaları nedeniyle Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan’a karşı olduğu özellikle Ermenistan basınında yer alıyor.

Aram Ateşyan, 7 Haziran’da Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yazdığı bir mektupta, Almanya Federal Meclisinin 2 Haziran’da aldığı Ermeni Soykırımı kararı için üzüntülerini dile getirmişti.

İslam Peygamberi’ne hakarete karşı çıkan aday; Sahak Maşalyan…

Diğer aday Sahak Maşalyan, Agos gazetesi yazarlarından. İstanbul Ermeni Patrikhanesi Dinler Arası İlişkiler Sorumlusu.

Hz. Muhammed hakkında Müslümanları inciten ifadeler kullandığı gerekçesiyle eleştirilen gazeteci Sevan Nişanyan’a İstanbul Ermeni Patrikhanesi’ne bağlı din adamlarından Episkopos Sahak Maşalyan da tepki göstermişti.

Nişanyan’ın sarf ettiği sözlerin toplumsal barışı rencide edecek ve kışkırtacak nitelikte olduğunu belirterek, kullanılan üslubu hiçbir şekilde tasvip etmediklerini kaydetmiş, ‘Allah ile kontak kurduğunu iddia eden’ peygamberlere inanmak ya da inanmamak hür bir seçimdir. Ancak onlarla ‘dalga geçmek’ bir ifade özgürlüğü olamaz’ demişti.

Değerlendirme…

Almanya Ermenileri Ruhani Önderi ve Türkiye Ermeni Patrikhanesi Patrik adayı Başepiskopos Karekin Bekçiyan’ın adaylığını özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde yaşayan Ermeni Diasporasının desteklediği söylenebilir.

Avrupa Birliği, Ermeni Diasporası üzerinden Kafkaslardaki nüfuzunu artırmak peşinde ve bu sebeple Karekin Bekçiyan’ın patrik seçilmesini istiyor.

Türkiye’deki Ermeni toplumunun Karekin Bekçiyan’ın patrikliğine sıcak bakması söz konusu değil. Çünkü 1863 tarihli Nizamname-i Millet-i Ermeniyan’ın tedavülden kaldırılması istiyor.

Bu ise Türkiye Cumhuriyeti ile Ermeni toplumunun arasının açılmasına neden olacağı gibi uluslararası soruna dönüşebilir.

Benzer bir durum Ermenistan Gugark Bölgesi Ruhani Önderi Episkopos Sebuh Çulcuyan için de geçerli.

Sebuh Çulcuyan Ermenistan vatandaşı ve seçilmesi, Türkiye Ermenilerin Ermenistan ve Rusya’nın yörüngesine girmesiyle eş anlamlı.

Türkiye Ermenilerinin Aram Ateşyan ile Sahak Maşalyan arasında tercih kullanacakları söylenebilir.

Şahsi kanaatim mevcut Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan’ın Türkiye Ermeni Cemaatinin yeni patriği olacağı yönünde.

Ermenilerin başı sağ olsun.

Ömür Çelikdönmez