Kars’ta Milat’tan sonra 932 - 937 yılları arasında Ermeni Bagratlı Kralı Abas tarafından yaptırılan ve 1994 yılında camiye çevrilen 12 Havariler Kilisesinin duvarları otlanmaya başladı.

Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından son olarak 17 Mart 2015 tarihinde başlatılan ve yıl boyu süren restorasyon çalışmaları sonrasında tam anlamlıyla korunun 12 Havariler Kilisesinin kubbesinde, duvarlarında ve zeminde otlar yeşermeye başladı.

Kars Kalesi eteklerinde, Ebul Hasan Harakani’nin sandukasının da içerisinde bulunduğu Evliya Camii, taş köprü, hamamlar ile birlikte şehrin en önemli tarihi varlıklarından biri olan 1080 yaşındaki kilisenin duvarlarında çıkan otlar ziyaretçileri üzüyor.

Tarihi bölgeyi gezen ve kilisenin duvarlarında biten otları gören yerli ve yabancı ziyaretçiler, bir an önce bu otların temizlenmesinin önemine dikkat çekiyor. 12 Havariler Kilisesi ve Evliya Camisinin çevresinin temizliğinden memnuniyet duyduğunu söyleyen ziyaretçiler, bu otların temizlenemezine ve aksi takdirde her geçen gün artan otların kilisenin fiziki yapısına zarar vereceğini dile getiriyor.

Tarihi Kars Kalesi eteklerinde bulunan yöreye özgü düzgün kesme bazalt taştan yonca planlı ve sivri kubbeli olarak inşa edilen, dış cephe duvarlarında Hz. İsa’nın 12 havarilerini simgeleyen rölyeflerin yer aldığı dünyada eşine pek rastlanmayan Kilise, Kars’ın en değerli turizm ve inanç merkezlerinden biri olarak 10 ası aşkın zamandır dimdik ayakta duruyor.

12 Havariler Kilisesinin 1064'te Selçukluların Kars'ı fethetmelerinin ardından camiye çevrildiği de rivayet edilirken, 1878 yılında Kars'ın 40 yıllık Rus işgali sırasında kilise olarak kullanıldığı biliniyor. Bir süre kullanılmayan bina 1969-1980 yılları arasında müze olarak kullanılmış, 1994 yılından sonra de adı Kümbet Camii olarak camiye çevrilip tescil edilerek koruma altına alınması ise ayrı bir önem taşıyor. Kars’ın ayakta kalmış en önemli tarihi varlıklarından 12 Havariler Kilisesini ziyarete gelen yerli ve yabancı turistler, camiye çevrilerek ibadete açılan tarihi yapı içerisinde her iki inancın manevi hazzını sonsuza kadar yaşamak istiyor.

Öte yandan tarihi kutsal mekanının yanı sıra çevre düzenlemesi ile birlikte hemen yanı başında bulunan Papaz’ın Evinin de turizme kazandırılması gerektiğine dikkat çeken ziyaretçiler ve Karslılar bölgenin tam anlamıyla top yekun turizme kazandırılmasını istiyor.