Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Kilisesi ve Sarkis Gümüşyan Okulu, Kayseri Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilecek. Belediye restorasyon için 3,5 milyon TL kaynak ayırdı. Kayseri’deki Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, İstanbul dışında, halen ibadete açık önemli kiliselerden biri. Yaklaşık 900 yıllık geleneğe sahip olan kilise, kapsamlı bir restorasyona hazırlanıyor. Bölgenin önemli okullardan biri olan Sarkis Gümüşyan Okulu da restore edilecek.

Kayseri Büyükşehir Belediyesi Başkanı Mustafa Çelik, Kayseri Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Kilisesi Vakfı Başkanı Zadik Toker’in daveti üzerine geçtiğimiz haftalarda Kiliseyi ziyaret etmişti. Ziyaret sırasında Vakıf Başkanı Toker ve belediye uzmanlarından bilgi alan Belediye Başkanı Çelik, gerekli çalışmanın yapılmaması halinde kilisenin yıkılabileceği uyarısında bulunmuş; kilisenin restore edilmesi için ne gerekiyorsa yapılacağını açıklamıştı. Başkan Çelik’in açıklamasının ardından belediye yetkilileri restorasyon için çalışmalara başladı. Yetkililerin verdiği bilgiye göre, restorasyon için 3,5 milyon TL ayrıldı. Restorasyon için Kültür ve Turizm Bakanlığı Kayseri Bölge Koruma Kurulu’na gerekli izin başvuruları yapıldıktan sonra 2018 yılı içinde restorasyon çalışmaları başlayacak.

Vakfı Başkanı Zadik Toker, kilise ziyaretinin ardından Belediye Başkanı Çelik’le makamında da görüşme yaptıklarını ve restorasyon konusunda destek istediklerini hatırlattı. Toker, Belediye Başkanı Çelik’e gösterdiği ilgiden ötürü teşekkür etti.

Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, 11. yüzyılda inşa edilmiş. Bu tarihe kadar, Bizans hakimiyetinde yaşayan Ermenilerin, ayrı bir kilise inşa etmelerine izin verilmiyordu. Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, bu nedenle Orta Anadolu’da yaşayan Ermeniler için tarihi bir öneme sahip. 19. yüzyılın ortalarında yıkılan kilise, 1859’da yeniden inşa edildi. Kilise onarımı, esnaf ve zanaatkârların desteğiyle çok kısa sürede tamamlandı. Ermeni mahalleleriyle çevrilmiş olan kilise, 1885 yılında da büyük bir onarım geçirdi. 1919’da yeniden bir onarım süreci geçiren Kilise, son olarak 1996’da 8 ay süren bir onarımdan geçti.

Türkiye Ermeni Patrikliği Yayınları tarafından 1986’da yayınlanan ‘Kayseri ve SurpKrikor Lusavoriç Kilisesi’ başlıklı kitapta Kilise’nin 1919’da hakkında şu bilgiler veriliyor:

“Surp Losavoriç Kilisesi bazı ufak tefek onarımlar ve temizlikler yapıldıktan sonra, 1919 yılının Vartavar akşamı, 100 altın bağışlayan hayırsever bir Ermeni tarafından çanları çalınırken, onu izleyen kalabalık bir halk topluluğunun üzüntü ve heyecanıyla ibadete açıldı. Kayseri Başrahibi Serovpe Kahana Buramyan, sırtında dini giysileri, çevresinde ‘mutlu ol aziz kilise’ ilahisini söyleyen koro üyeleri olduğu halde kiliseden içeri girerek, Cumartesi gecesinin dini ayinini yapmaya başladı. Ayinden sonra halk kilise önünde toplandı. Vartavar sabahı ise binlerce insan Kilisenin önünde toplanmıştı. Dini törenler sonsuz bir coşkuyla yapılıyordu. Yıllardır kiliseye ve papaza hasret kalan halk büyük bir imanla ayine katılıyordu. Kutsal ekmek alanların, vaftiz edilen çocukların, kesilen kurbanların, yakılan mum ve tütsünün, yapılan bağışların miktarını hesaplamak olanaksızdı.”

Sarkis Gümüşyan Okulu

ELMON HANÇER

Konumu: Melikgazi ilçesi, Caferbey Mahallesi.

İnşa dönemi/yılı: 1826.

Mimarı: Bilinmiyor.

Etnik ve dinî aidiyet: Ermeni Apostolik.

Mevcut işlevi: Kullanılmıyor.

Mülkiyet durumu: Kayseri Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Apostolik Kilisesi Vakfı’na ait.

Tarihçesi: Alboyacıyan’a göre, 1826’da, Hacı Sarkis Ağa Gümüşyan (Gümüşzade), ‘dışa şar’da (dışarı şehir) yaşayan fakir Ermeni çocuklar için, şehrin güneybatısında, dar ve kirli sokaklarla çevrili fakir bir semtte bulunan, Surp Sarkis Kilisesi’ne ait büyük bir evi yenileyip uygun değişiklikler yaparak okul haline getirmiştir. Kurucusu, okul için sabit bir gelir temin etmek üzere birkaç dükkân ve başka mülkler satın alarak okula tahsis etmiştir. Semt okulu niteliğindeki kurum, fakir öğrencilerin okula nalınlarıyla gitmesinden dolayı, halk arasında ‘Nalınlı Mektep’ olarak anılmıştır.

Hacı Sarkis Gümüşyan’ın oğulları Taniel ve küçük kardeşi Hovhannes, babalarının izinden giderek Gümüşyan adını ölümsüzleştirmişlerdir. 1868 yılında Kayseri Surp Lusavoriç Kilisesi’nin avlusuna bitişik evleri satın almış, Gümüşyan Okulu’nu inşa ettirmiş, okula gelir sağlamak üzere mülk ve bir fon vakfetmişlerdir. Öğrenci sayısının binlere ulaştığı yıllarda, 1859’da inşa edilmiş olan Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi’nin üst galerisindeki iki bölüm, sınıf olarak kullanılmaya başlamıştır. Alboyacıyan’ın, 1901 tarihli bir istatistikten aktardığına göre, bu tarihte, anaokulu, ilkokul ve iki yıllık tamamlayıcı bir bölümden oluşan Gümüşyan Okulu’nun 680 ücretli, 250 burslu öğrencisi ve 14 öğretmeni vardı. Tehcirden sonra Kayseri’deki Ermeni cemaatinin ibadethanesi ve okulu olarak sadece Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, Gümüşyan Okulu ve bitişiğindeki yapılar kalmıştır. 1920 yılında, Gümüşyan Okulu yetimhane-okul işlevini üstlenmiş, ancak birkaç yıl sonra, öğretmen yokluğundan ötürü eğitim hayatı son bulmuş ve buradaki 300 yetim çocuk Kıbrıs Melkonyan Okulu’na nakledilmiştir. Gümüşyan Okulu’nun vakfiyesi günümüzde Türkiye Ermenileri Patrikliği nezdinde seçilmiş bir heyet tarafından yönetilmektedir.

Güncel durumu: Yapı harap ve yıkık bir durumda olduğundan iç mimari özellikleri tanımlanamamaktadır. Kitabeye kadar yükselen batı cephesi, ana girişinden bir detay ve doğu cephesinin cüzi bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Kitabeli giriş cephesi değerlendirilerek, yapının Batılılaşma dönemine has neoklasik üsluba ait özellikler gösterdiği söylenebilir. Günümüzde yapının üst örtüsü, yan mekânları ve yapıyı bütünleyen diğer cepheler neredeyse tamamen yok olmuştur. Mevcut duvar ise, yapının gerisinin yok olmuş olmasından dolayı, hem kendi bütünlüğü, hem de çevresi açısından tehlike arz etmektedir.

Risk değerlendirmesi ve öneriler: Kayseri kentinin ve Ermeni halkının geçmişine tanıklık eden yapı, yüksek derecede çökme riski taşımaktadır. Yapının kurtarılabilmesi için bir an önce korumaya alınması ve restorasyon çalışmalarının uygulanması şarttır. Özgün biçimine kavuşturulması için olanakların mevcut olduğu yapıya, çok amaçlı, kültürel bir işlev (müze, kütüphane, konferans salonu) kazandırılması önerilir.