KriKor ZohraB’ın (Grigor Zohrap) tarihi halı portresinin 100 yıllık bir yolculuğu Ermenistana son durağı buldu. Tarihi halı Ermeni Ulusal Halı Merkezi’de düzenlenen tören sırasında tanıtıldı.

2018 yılında Ermeni Ulusal Halı Müzesi’nin açıldığında ilk gösterilen eser Krikor Zohrap’ın tarihi halı portresi olacak.

Ermeni Soykırımı yıllarında kaybedilen tarihi halı daha sonra Doğu halıları koleksiyoncu Jack Cattrey’in kişisel koleksiyununda bulunduğunu öğrenildi. 2017 yılında “Mossgreen” şirketi tarafında Avusturalya ihalelerine çıkarıldı. İhalede büyük ilgi gören halı Ermeni Halı Ulusal Merkezi’nin kurucusu Viktor Mnatsakanyan tarafından satın alınabilindi.

Uzmanların, 1909 yılında Sebastya’da (Sivas) yapıldığını düşündüğü halı Mnatsakanyan tarafından Ermeni Halı Müzesine bahşiş edildi.



KRIKOR ZOHRAB (1861-1915) kimdir?

Döneminin, gerek Ermeni toplumunda, gerekse Osmanlı düşünce yaşamında en parlak kişilerinden... Gazeteci, yazar, hukukçu, milletvekili...

26 Haziran 1861’de İstanbul’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini, Mahrukyan, Tarkmançats ve Katolik Lusaroviçyan Ermeni okullarında tamamladı. Galatasaray Mekteb-i Sultanisi’nin Mühendislik Bölümünden yol ve köprü mühendisi olarak mezun oldu. Ermenice Lırakir’de ilk yazıları yayınladı. Klara Yazıcıyan’la evlendi, Dört çocukları oldu.

Hayrenik (Vatan) gazetesinde yazmaya başladı. Dönemin Ermeni basınının en önemli yayınlarından haftalık Masis (Ağrı Dağı) gazetesini çıkaranlar arasında yer aldı. 1908’de Paris’e zoraki göçün ardından bir yıl sonra İkinci Meşrutiyet’in ilanıyla memlekete döndü.

Nor Or (Yeni Gün) gazetesini yayınlamayı başladı. Ermeni Cemaat Meclisine en yüksek oyu alarak seçildi; ilk genel seçimlerde Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda İstanbul mebusu oldu.

Azadamart (Özgürlük Mücadelesi)’ta yazmaya başladı. 1912’de ikinci genel seçimlerde, üç ay sonra feshedilecek olan meclise yeniden İstanbul mebusu olarak seçildi.

Hukukçu olarak Zohrab, İstanbul’un önde gelen avukatlarındandı. Türkçe ve Ermenicesinin yanı sıra çok iyi bildiği Fransızcası nedeniyle dönemin ticari davalarında aranan kişiydi.

Abdülhamit istibdadı altında zor ve tehlikeli siyasi davaları aldı, rejim düşmanı sayıldı. İstibdadın son yıllarında avukatlıktan men edildi. 1908’de Paris’ten döner dönmez Hukuk Fakültesi’nde ceza hukuku dersi hocalığına davet edildi. 1909’da ders notları yayınlandı.

1908’de Ikinci Meşrutiyet’in ilanı ve Jön Türk devrimi Eşitlik, Özgürlük, Kardeşlik ideallerinin zaferi olarak kutlandı ve büyük bir iyimserlik yarattı.

Ermeni devrimci örgütleri (“Fedai”ler) silah bıraktı, yeni rejimi tanıdıklarını ilan ettiler. 1907’de başlayan Taşnaksutyun İTC (İttihat ve Terakki Cemiyeti) ittifakı gelişti, güçlendi.

Siyasetçi Zohrab, farklı kimliklerin Osmanlılık temelinde bir aradalığını savundu. Özellikle Ermenilerle Türklerin kardeşliği için mücadele etti. Kendini bu yüzden hem Ermeni, hem de Osmanlı olarak tanımladı. Yalnızca Ermeni toplumunun sorunlarını dile getirmedi, bir bütün olarak Osmanlı toplumunun ve devlet yapısının modernleşmesi için çalıştı.

Siyasetçi Zohrab, üç dönem milletvekili seçildi. Osmanlı Meclis-i Mebusan’ının “sosyalist” olarak anılan, en aktif milletvekillerinden biriydi ve etkileyici konuşmasıyla ünlüydü. Yalnızca Ermeni toplumunun sorunlarını dile getirmedi. Bir bütün olarak Osmanlı toplumunun ve devlet yapısının modernleşmesi için çalıştı.

Dolaysız vergilerin kaldırılmasını talep etti. “Vergi denilen şey kişilerin toplumda tuttukları yerin bir icar bedelidir… Bir evin kapısında yatan, veya tavan arasına sığınan bir fakir ile, aynı evin en mükellef ve süslü salonlarında oturan zenginin aynı kirayı vermeleri doğru mudur? Eşitlik, toplanan meyvenin oranına göredir; şahsa göre değildir.”

24 Nisan 1915 – Bir gecede 250 Ermeni aydın tutuklanarak Çankırı ve Ayaş’a tehcir edildi.

26 Nisan 1915 – Zohrab Patrik Zaven’e koştu, kaleme aldığı yazıyı, Patrik ve diğer delegelerle birlikte, Sadrazam Sait Halim Paşa’ya sundu.

28 Nisan 1915 – Tutuklamaları durdurmak için Talat Paşa’ya tekrar yazılı başvurdu. Kaçıp canını kurtarabilecekken son ana kadar bir şeyler yapabileceği umudunu yitirmedi ve temaslara devam etti.

20 Mayıs 1915 – Oysa sıra ona gelmişti. Erzurum milletvekili Vartkes Serengülyan ile birlikte tutuklanarak Diyarbakır’a doğru yola çıkarıldı.

Urfa yakınlarında Ittihat tetikçisi Çerkez Ahmet ve Nazım tarafından başı taşla ezilerek öldürüldü.