Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk kadın doktoru, Adapazarlı Ermeni Zaruhi Kavalcıyan'dı. Boston Tıp Fakültesinden 1875 yılında mezun olan Serope Kavalcıyan'ın ailesinde 1877 yılında dünyya gelen Zaruhi, Adapazarı ve İzmit'te doktorluk yapan babasının mesleğine devam etti.

1898'de Adapazarı Amerikan Kız Koleji'nden mezun olduktan sonra Zaruhi, aynı yıl Osmanlı'da kadınların tıp okuması yasaklandığı nedeniyle Amerika'ya gitti. ABD'nin İllinois Tıp Fakültesi'nden 1903'te mezun olan Kavalcıyan, tekrar Adapazarı'na döndü. Burada bir dönem babasının yanında hekimlik yaptı ve aynı zamanda Amerikan Koleji'nde biyoloji dersleri verdi.

Birinci Dünya Savaşı yıllarında aktif olarak hekimlik yaparak, yardım ve bakım kuruluşlarında görev alan Zaruhi Kavalcıyan, daha sonraları İstanbul'a taşındı.

Osmanlının ilk kadın doktoru, aynı zamanda Üsküdar Amerikan Kız Koleji'nde ders vermeye devam etti ve burada Doktor Kaval olarak tanınıyordu. Üsküdar'da 1969 tarihinde vefat eden Zaruhi Kavalcıyan, Feriköy Ermeni Proteston Kabristanlığında toprağa verildi.



Çoğumuz Türkiye’nin ilk kadın hekimi olarak, Osmanlı İmparatorluğu’nda kadınların tıp fakültesine kabul edilmedikleri yıllarda tıp eğitimini Almanya’da (Würzburg) tamamlayarak hekim olan Dr. Safiye Ali Krekeler’i (1894–1952) biliriz. Oysa bu onur Dr. Safiye Ali Krekeler’den yıllar önce tıp eğitimini Amerika Birleşik Devletleri’nde tamamlayan Dr. Zaruhi Kavalcıyan’a aittir.

Büyük olasılıkla tarihte ilk hekimler kadınlardı. İnsanların avcılık ve toplayıcılık yaparak yaşadığı dönemlerdeki ilkel işbölümü, hekimlik işlevlerini kadınlara yüklemiş olmalıdır. Nitekim bilinen ilk hekim tanrılar kadındır. Eski Mısır’ın ilk hekim tanrısı Merit-Ptah’dır (MÖ. 2700).
Toplumların sınıflara bölünmesi ve özel mülkiyetin ortaya çıkışıyla birlikte kadın eve kapatılarak toplumsal yaşamdan soyutlanmıştır. Eski Yunan mitolojisinde kadın hekim tanrıların, erkek hekim tanrılar yanında ikincil roller üstlendiklerini görüyoruz. Hipokrat döneminde artık hekimlik kadınlara yasaklanmıştır. Bu yasak neredeyse 2.500 yıl kesintisiz devam etmiştir.

Kuşkusuz kadınlar bu yasağa daha Hipokrat döneminden başlayarak direnç göstermişlerdir. Agnodice efsanesi Eski Yunanistan’da erkek kılığında hekimlik yapan bir kadının öyküsünü anlatır. Ortaçağda kadınların hekimlik yapmaları “cadılık” olarak yaftalanarak binlerce kadın hekim çok ağır cezalara çarptırılmıştır.
Modern çağda tıp fakültesine ilk kabul edilen kadın Elizabeth Blackwell’dir. New York’ta 1847 yılında başladığı tıp fakültesini 1849 yılında birincilikle bitirmiş, fakat 1853 yılına kadar mesleğini icra etmesine izin verilmemiştir. Avrupa’da ise ilk kadın hekim olmak onuruna 1867 yılında Zürih tıp fakültesinden mezun olan bir Rus kadın, Nadezhda Suslova erişebilmiştir.

Osmanlı imparatorluğunda 1898 yılında kabul edilen bir yasa ile kadınların tıp fakültesine girmeleri yasaklanmıştır. Boston tıp fakültesinden 1875 yılında mezun olduktan sonra İzmit ve Adapazarı’nda hekimlik yapan Dr. Serope Kavalcıyan’ın kızı Zaruhi Serope Kavalcıyan, 1898 yılında Adapazarı Amerikan Kız Koleji’nden mezun olduktan sonra tıp eğitimi almak için Chicago’ya Illinois tıp fakültesine gitmiştir. 1903 yılında eğitimini tamamlayarak dönen Dr. Zaruhi Serope Kavalcıyan Türkiye’nin ilk kadın hekimi olmuştur.

Illinois tıp fakültesinin 1903 mezunları listesinde Dr. Zaruhi Serope Kavalcıyan’a ilişkin şu bilgiler yer almaktadır:

ZAROOHIE SEROPE KAVALJIAN
Physician and Surgeon; M.D.; born. 1877. Prepared in Holmes School, Constantinople; Boston University School of Medicine. Address: Adabazar, Turkey. Female.
İkinci Abdülhamid döneminde yalnız Osmanlı uyruğunda olmayan kadın hekimlere çalışma izni verildiği için kendi adına hekimlik yapamamış, babasının yanında asistan hekimlik ve Amerikan Koleji’nde biyoloji öğretmenliği yapmıştır. Dr. Serope Kavalcıyan’ın felç geçirmesi üzerine onun hastalarını devralarak hekimliğini sürdüren Dr. Zaruhi Kavalcıyan, Birinci Dünya Savaşının zorlu koşullarında yine aktif olarak hekimlik yapmış, yardım ve bakım kuruluşlarında görev almıştır. Daha sonra İstanbul’a yerleşerek Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nde dersler veren Dr. Zaruhi Kavalcıyan, Dr. Kaval olarak tanındığı Üsküdar çevresine hekim olarak da hizmet etmiştir. Dr. Kavalcıyan, 30 Haziran 1969’da, 92 yaşında Üsküdar’da vefat etmiş ve Feriköy Ermeni Protestan kabristanında kız kardeşinin yanına defnedilmiştir.

1921 yılında iki müslüman Osmanlı kadın Amerikan Kız Koleji bünyesinde kadın öğrenci kabul eden tıp fakültesine (Constantinople Women’s College) girmiştir. Bir yıl sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi kadın öğrenci kabul edince bu kadınlar diğer 8 kadın öğrenci ile birlikte İstanbul Tıp Fakültesi’ne başlamıştır. 1927 yılında bu kadınlardan 6’sı hekim olmuştur.

Akif Akalın


Kaynaklar
Akalın, MA. (2013). Hekimlik ve Toplumsal Cinsiyet.

https://www.academia.edu/5144195/HEKIMLIK_ve_TOPLUMSAL_CINSIYET

Alan, G. (2001). Amerikan Board Okulları ve Türk – Ermeni İlişkilerinde Oynadıkları Roller. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10: 153 – 182.

Etker, Ş. (2012). Türkiye’nin İlk Kadın Doktoru Zaruhi Kavalcıyan. Cumhuriyet Bilim Teknik, 18 Mayıs 2012, Sayfa 14.

http://archives.library.illinois.edu/erec/University%20Archives/0101802/02_volume_sections/1902-1904/10_meeting_1903-05-23.pdf(Erişim: 7 Mart 2014)

http://libsysdigi.library.uiuc.edu/OCA/Books2010-02/alumnirecordofun1921univ/alumnirecordofun1921univ_djvu.txt(Erişim: 7 Mart 2014)