Ստորեւ կը հրատարակենք հարցազրոյց մը` կատարուած «Հայրենիք»-ի խմբագրութեան կողմէ, Քրտամէտ Ժողովուրդներու Ժողովրդավարական կուսակցութեան ներկայացուցիչ Կարօ Փայլանի հետ: Հարցազրոյցը կատարուած է չորեքշաբթի, 5 հոկտեմբերին, «Հայրենիք»-ի խմբագրատան մէջ, Փայլանի այցելութեան ընթացքին:

«ՀԱՅՐԵՆԻՔ».- Հաւանաբար նախապէս հարց տրուած է ձեզի այն մասին, թէ աւելի շատ կրթական հարցերով կը զբաղէիք, իսկ այժմ` քաղաքականութեամբ: Արդեօք կարելի՞ է մանրամասնել:

ԿԱՐՕ ՓԱՅԼԱՆ.- Ուսանած եմ տնտեսագիտութիւն, այո՛, ճիշդ է, որ քաղաքական կեանքէ հեռու, կրթական հարցերով զբաղած եմ, սակայն իբրեւ ուսանող` միշտ ալ մտահոգուած եմ ընկերային կեանքին մէջ ստեղծուած անիրաւութեամբ, ժողովրդավարական օրէնքներու բացակայութեամբ: Հետզհետէ նկատելով, որ կատարուածը անարդար է, մէջս այն զգացումը ունեցայ, որ այսպէս կարելի չէ շարունակել եւ պէտք է գործի լծուիլ: Իննսունականներէն ի վեր Պոլսոյ մէջ այս առնչութեամբ պայքար կը մղենք: Չէ՛ք կրնար երեւակայել, թէ ի՛նչ դաժան պայմաններու տակ կ՛ապրէին փոքրամասնութիւնները` ըլլան անոնք ալեւի, քիւրտ կամ հայ: Աշխատանք կար կատարելիք, եւ դեռ ալ շատ բան ունինք ընելիք:

Քրտամէտ Ժողովուրդներու ժողովրդավարական կուսակցութիւնը նմանօրինակ պայմաններու տակ կը գործէ: Մեր առաջնահերթութիւնն է արդարութիւն եւ ժողովրդավարութիւն ստեղծել` պայքարելով ազգայնամոլութեան դէմ:

Հ.- Ըստ ձեզի, ի՞նչ է հայ երեսփոխանին պարտականութիւնը Թուրքիոյ խորհրդարանին մէջ:

Պ.- Կը շեշտեմ անգամ մը եւս, որ իմ նպատակս, ինծի նման գաղափարակից ընկերներուս նպատակն է Թուրքիան վերածել ժողովրդավարական պայմաններու վրայ հիմնուած երկրի մը: Միայն ու միայն ժողովրդավարական կանոններ կիրարկող Թուրքիան է, որ կրնայ պատշաճօրէն ճանչնալ Հայոց ցեղասպանութիւնը: Պատահած է ահաւոր ջարդ մը` ցեղասպանութիւն մը, եւ ցայսօր ղեկավարութիւնը կը ծածկէ այս իրականութիւնը եւ ստելով ու զանազան պատճառաբանութիւններ տալով` կը փորձէ մոռցնել տալ ահաւոր աղէտը:

Պիտի զարմանաք, եթէ հաստատեմ, որ խորհրդարանին մէջ երեսփոխաններու ջախջախիչ մեծամասնութիւնը տեղեակ չէ Հայոց ցեղասպանութեան մասին, կամ ալ աւելի ճիշդը` ապատեղեակ է: Շատեր կը կարծեն, որ իմացած են, թէ` հակառակն է, որ պատահած է, այսինքն մենք` հայերս սպառնացած են, մենք է, որ տեղացիները շահագործած ու օգտագործած ենք, այն աստիճան, որ նոյնիսկ սպանութիւններ կատարած ենք: Եւ բազմաթիւ երեսփոխաններ համոզուած են, որ այս տարբերակն է իրականութիւնը:

Անշուշտ այս մտածելակերպը կը տանի դէպի ազգայնամոլութիւն: Հետզհետէ թուրք երեսփոխաններէ կը լսենք, որ քիւրտերն ու հայերը ամէն ճիգ կը թափեն, որպէսզի տկարանայ մեր պետութիւնն ու ղեկավարութիւնը: Վախի մէջ են այս մարդիկը, եւ նմանօրինակ հաստատումներով աւելի կը պղտորեն ներկայ իրավիճակը, երեւոյթ մը, որ ինքնաբերաբար կ՛ազդէ երկիրներուն մէջ ժողովրդավարական կանոններ եւ օրէնքներ հաստատելու գործընթացին վրայ:

Հ.- Մնանք խորհրդարանին մէջ: Այսօր երեք հայորդիներ տիրացած են աթոռներու: Քրտամէտ ժողովուրդներու ժողովրդավարական կուսակցութեան ներկայացուցիչ Կարօ Փայլանի կողքին կը գործեն նաեւ ընդդիմադիր Ժողովրդային-հանրապետական կուսակցութեան ներկայացուցիչ Սելինա Տողանը, եւ Էրտողանի իշխող` Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան ներկայացուցիչ Մարգար Եսայեանը: Ինչպէ՞ս կ՛ընթանան գործերը: Որոշ համագործակցութիւն գոյութիւն ունի՞, թէ՞ բոլորովին գործակցութիւն չկայ:

Պ.- Քաջատեղեակ եմ, թէ ի՛նչ մեծ նշանակութիւն ունի հայ պատգամաւոր մը Թուրքիոյ խորհրդարանին մէջ: Շարունակ շեշտած ու կրկնած եմ, որ թափանցիկ քաղաքականութիւն պիտի վարեմ եւ բուռն կերպով ժխտողական քաղաքականութեան դէմ պիտի պայքարիմ, յատկապէս երբ խնդրոյ առարկայ հարցը մեր համայնքին վերաբերող բարդ խնդիրներն են:

Մորթիս վրայ կը զգամ պատասխանատուութիւնն ու գիտակցութիւնը` հայութիւնը շահագրգռող խնդիրներով զբաղելու:

Խորհրդարանին մէջ միւս երկու հայ ներկայացուցիչներուն մասին անդրադառնալով` նշեմ, որ ընդդիմադիր Ժողովրդային հանրապետական կուսակցութեան ներկայացուցիչ Սելինա Տողանին ծանօթ եմ տարիներէ ի վեր: Ան ալ կը հաւատայ եւ կը պայքարի յանուն ժողովրդավարութեան: Սակայն, իրեն ալ յայտնած եմ եւ բազմիցս կրկնած, թէ իր պատկանած կուսակցութիւնը ժողովրդավարական հիմքերու վրայ չէ, որ կը գործէ, այլ աւելի ազգայնամոլական է:

Հայութեան վերաբերող հարցերու առնչութեամբ շարունակ կը գործակցիմ Սելինային հետ: Էրտողանի Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան ներկայացուցիչ Մարգար Եսայեանը տարբեր ձեւով պէտք է դիտել: Նկատի առած իր կուսակցութեան ծաւալողապաշտական գաղափարները եւ գործընթացը` ընտրութենէն ի վեր Եսայեան հայութեան ի նպաստ ոչ մէկ դիրքորոշում որդեգրած է: Հասկնալի են պայմանները, սակայն միեւնոյն ժամանակ քննադատելի:

Հոս, անգամ մը եւս նշեմ, որ վերոյիշեալ երկու կուսակցութիւնները, զորս Սելինան եւ Մարգարը կը ներկայացնեն, կեդրոնացեալ ձեւով կը գործեն եւ բնականաբար կուսակցութեան շահերը ամէն բանէ վեր կը նկատեն: Բան մը, որ տրամաբանական է, բայց երբ ազգայնամոլական որոշ զգացումներ կան, կրնան ծայրայեղութիւններ ստեղծել:

Հ.- Անդրադառնալով Ժողովուրդներու ժողովրդավարական կուսակցութեան, կարելի՞ է յաւելեալ մանրամասնութիւններ տալ կուսակցութեան` Արեւմուտքէն պահանջներուն մասին:

Պ.- Մենք բազմիցս բեմերէն բացատրած ենք սրտբացօրէն եւ ամենայն յստակութեամբ, որ Թուրքիոյ մէջ կարիք կայ իսկական ժողովրդավարական օրէնքներու կիրարկման եւ ապակեդրոն գործելու դրութեան: Կը կարծէինք, թէ կրցած էինք արեւմտեան աշխարհը իրազեկել իսկական իրավիճակին մասին, սակայն դժբախտաբար Արեւմուտքը կուրօրէն կը հետեւի ներկայ էրտողանեան վարչակարգի մութ հաշիւներուն: Աւելի քան տարի մը առաջ կը կարծէինք, որ այս գծով կրցած ենք որոշ յառաջխաղացք մը արձանագրել, սակայն ներկայ իրավիճակը Թուրքիոյ արեւելեան շրջաններուն մէջ եւ, աւելին, Սուրիոյ հիմնահարցին առնչութեամբ, կատարուած իրադարձութիւններն ու Էրտողանի ղեկավարութեան միջամտութիւնները, ծայրայեղականներու կողքին, ցոյց կու տան, որ ժողովրդավարութիւն եւ արդարութիւն քարոզող Արեւմուտքը իր կռնակը դարձուցած է Արեւելքի ժողովրդավարութիւն պահանջող եւ անոր համար ալ պայքարող խմբաւորումներուն:

Մտահոգութիւնը այն է, որ արեւմտեան երկիրները լաւապէս տեղեակ են, թէ ծաւալողապաշտ առաջնորդ մըն է, որ կը ղեկավարէ Թուրքիան, եւ հակառակ ասոր` կը շարունակուին նիւթական օժանդակութիւնները: Ինչ որ կը պատահի այսօր Հալէպի մէջ, միեւնոյնը կրնայ պատահիլ Պոլսոյ մէջ: Եւ դժբախտաբար Արեւմուտքը պիտի չմտահոգուի փոքրամասնութիւններու առջեւ ցցուած դժնդակ պայմաններով եւ ստեղծուած ահաւոր կացութեամբ:

Կ՛ուղղուինք դէպի բեւեռացում, եւ այս բեւեռացման յանցաւորը Արեւմուտք է: Ինքն է, որ հեռացնելով յատկապէս քրիստոնեայ փոքրամասնութիւնները Արեւելքէն` կը ստեղծէ նմանօրինակ անհանդուրժելի կացութիւն: Մենք Արեւելքի մէջ պիտի չուզէինք կրօնամոլ երկիրներ եւ ղեկավարութիւններ, այլ` ժողովրդավարական կանոնները գործադրող պետութիւն մը, որ, անգամ մը եւս կը կրկնեմ, պէտք է գործէ ապակեդրոն ոճով:

Հ.- Այլ մանրամասնութիւն մը. Ժողովուրդներու ժողովրդավարական կուսակցութեան (HDP) ծրագիրին մէջ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման եւ Հայ դատի հետապնդման մասին յատուկ նշումներ կա՞ն:

Պ.- Ժողովուրդներու ժողովրդավարական կուսակցութեան ծրագիրին մէջ յստակօրէն կը նշուի հայոց եւ ասորիներու ցեղասպանութիւններն ու կատարուելիք ճանաչման գործընթացը: Մեր կուսակցութեան սկզբունքներէն է, որ այս խնդիրներուն համար պայքարինք միասնաբար, այլ ազգերու հետ:

Հ.- Ազրպէյճանն ու իր լոպիինկը որքա՞ն դեր կը խաղան թէ՛ խորհրդարանին եւ թէ՛ ընդհանրապէս քաղաքական-յարաբերական բնագաւառին մէջ:

Պ.- Յստակ է, որ Էրտողան կը փորձէ ամէն գնով օգտուիլ Եւրոպայէն եւ անշուշտ նաեւ ծուղակի մէջ ալ ձգել` բազմիցս նիւթական օժանդակութիւն ստանալով: Միեւնոյն ժամանակ, սակայն, խոր եւ սերտ կապ մը գոյութիւն ունի Անգարայի եւ Պաքուի միջեւ: Այս վերջինը, իր նիւթական օժանդակութեամբ եւ լոպիինկի մեքենան գործի լծելով, շարունակ կ՛արծարծէ Արցախի հիմնահարցը` շարունակ աղաւաղելով պատմութիւնը եւ շեշտելով, որ Հայաստան տարածքներ իւրացուցած է Ազրպէյճանէն: Նկատելի է, որ վերջերս հետզհետէ աւելի կը գործէ ազերի լոպին: Մտահոգիչ է այս երեւոյթը: Եւրոպան ու Արեւմուտքը թող յստակօրէն իմանան, որ, նմանօրինակ աղտոտ խաղեր կը սարքուին:

Հ.- Տեղացի թէ այլ յառաջդիմական գաղափարներու տէր քաղաքագէտներու, գրողներու եւ արուեստագէտներու հետ կապեր եւ մօտէն գործակցութիւններ կը կատարուի՞ն: Օրինակի համար, Գերմանիոյ «Կանաչներ»-ու ծագումով թուրք ղեկավար Ճեմ Օզտեմիր, որուն հետեւողական աշխատանքին շնորհիւ կարելի եղաւ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումը Պունտեսթակին մէջ, կամ հանրածանօթ գրողներ` Օրհան Փամուք կամ Էլիֆ Շաֆաք:

Պ.- Մեծ հետաքրքրութեամբ հետեւեցանք Գերմանիոյ Պունտեսթակին մէջ կատարուած անցուդարձերուն. շնորհիւ ծագումով թուրք երեսփոխան Ճեմ Օզտեմիրի («Կանաչներ»)` Գերմանիա պատշաճօրէն ճանչցաւ Հայոց ցեղասպանութիւնը, որ կատարուած էր իր դաշնակից օսմանեան Թուրքիոյ կողմէ: Յոյսով ենք, որ Օզտեմիր կը շարունակէ իր գործունէութիւնը, եւ կարելիութիւն կը ստեղծուի գործակցելու:

Հանրածանօթ յօդուածագիրներու եւ գրագէտներու նկատմամբ, որոշ յուսախաբութիւն մը կարելի է նկատել: Օրինակի համար, վերը նշուած անձնաւորութիւններէն Փամուքը գրեթէ Նիւ Եորքի մէջ կ՛անցընէ իր օրերը, իսկ Շաֆաք արդէն իսկ հաստատուած է Լոնտոն, եւ շարքը երկար է:

Հ.- Իբրեւ եզրակացութիւն: Անցեալ յունիսին ձախողած պետական հարուածն ու անոր յաջորդող դէպքերու մասին ի՞նչ կարելի է յայտնել:

Պ.- Համեմատած յետընտրական առաջին օրերուն, վատ են ներկայ օրերը, եւ կրնայ պատահիլ, որ աւելի ալ վատթարանայ վիճակը: Դժբախտաբար, ինչպէս վերը բացատրեցի, ստեղծուած այս կացութեան մէջ մեծ դեր ունի Արեւմուտքը: Սակայն յոյսով եմ, որ պայքարը պիտի շարունակենք, եւ ի վերջոյ ժողովրդավարութիւնը յաղթական դուրս պիտի գայ:

�