Մետիամաքս”-ը կը շարունակէ հարցազրոյցներու շարքը Հայաստանի եւ սփիւռքի մէջ ապրող մտաւորականներու հետ: Կը փորձենք տարբեր կարծիքներ լսել այն մասին, թէ արդեօ՞ք Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը կրնայ որոշակի “Նոր սկիզբ” դառնալ հայութեան համար:

Այսօր մեր զրուցակիցն է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոը Արամ Առաջինը:

– Վեհափա՛ռ Տէր, այս տարի լրացաւ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը: Ոմանք կը կանխատեսեն, թէ Ցեղասպանութեան ճանաչման, դատապարտման եւ հատուցման պայքարը 100-րդ տարելիցէն ետք պիտի մտնէ նոր փուլ, ոմանք ալ մտահոգութիւն կ’արտայայտեն, թէ Ցեղասպանութեան խնդիրը կրնայ դադրիլ առանցքային ըլլալ Հայաստանի եւ Սփիւռքի համար:

– Նախ յայտնեմ, որ ես ընդհանրապէս կը խուսափիմ հարցազրոյց տրամադրել, որովհետեւ կը հաւատամ ոչ թէ խօսքին, այլ գործին: Կը փորձեմ ընել այն, ինչին կը հաւատամ, ինչը օգտաշատ կը համարեմ մեր Հայրենիքին, ազգին, եկեղեցւոյ համար: Ըսելիքներ շատ կրնան ըլլալ, կարեւոր են մեր ընելիքները: Այսօր իբրեւ ազգ, իբրեւ եկեղեցի, իբրեւ համայնք մենք պէտք է մտածենք, ծրագրենք մեր ընելիքները:

Պէտք է ճշդենք մեր ժողովուրդի, ազգի առաջնահերթութիւնները, եւ բոլորս միասնաբար, պահելով ու յարգելով մեր առանձնայատկութիւնները, մեր ունեցած տարբեր հայեցակէտերը, մօտեցումները, սակայն միշտ մեկնելով մեր ազգի եւ հայրենիքի ընդհանրական շահերէն, ոչ անձնակեդրոն, զգացական, միակողմանի մօտեցումներէն, այլ իրապաշտ ոգիով, միասնաբար ճշդենք մեր ընելիքները: Միշտ նպատակասլաց եւ յանձնառու պիտի ըլլանք:

Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը մեզի համար սոսկ ձեռնարկներու ամբողջութիւն չէ, նոյնիսկ եթէ այդ նախաձեռնութիւնները ներդաշնակ են, համակարգուած: Ձեռնարկները ինքնանպատակ եւ ինքնավախճան չեն ըլլար: 100-րդ տարելիցի բոլոր աշխատանքները մեր նահատակները յիշելու առիթ են: Յիշել կը նշանակէ չմոռնալ անցեալը եւ մեր հաւատարմութիւնը վերանորոգել, ամրապնդել մեր նահատակներու կտակի նկատմամբ եւ այդ ոգիով շարժիլ դէպի ապագայ:

Երկրորդը` Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը առիթ է յիշեցնելու մեր շրջապատին եւ միջազգային համայնքին այն մասին, որ մեր ժողովուրդը ցեղասպանութեան ենթարկուած է. անցեալը չի կրնար անցած ըլլալ: Վա՛յ այն ժողովուրդին, որ իր անցեալի վրայ գիծ կը քաշէ: Պատմութիւնը դէպքերու, երեւոյթներու ամբողջականութիւնն է եւ շարունակականութիւնը: Հետեւաբար, մենք պէտք է մշտապէս յիշեցնենք թէ՛ մեր նոր սերունդին, թէ՛ միջազգային համայնքին այն մասին, որ մենք պահանջատէր ժողովուրդ ենք: Մեր իրաւունքները տակաւին կը մնան բռնաբարուած, եւ մենք` իբրեւ մէկ ազգ, պէտք է շարունակենք նուիրումով եւ հաւատքով պահանջել մեր իրաւունքները ցեղասպան Թուրքիայէն եւ միջազգային համայնքէն:

Երրորդը` պահանջատիրութեան մեր կամքը պէտք է աւելի զօրացնենք: Ինչպէ՞ս ընել այդ մէկը: Պէտք չէ միայն յիշենք անցեալը եւ յիշեցնենք զայն, այլ պէտք է պահանջենք: Մենք հող կորսնցուցած ենք, մէկ եւ կէս միլիոն նահատակ ունեցած ենք, եկեղեցապատկան, ազգապատկան, կորսնցուցած ենք անհատական կալուածներ, որոնք մեր դիմաց են` Այնթապ, Մարաշ, Զէյթուն, Կարս, Կիլիկիա: Մենք չենք կրնար այդ մէկը մոռնալ եւ միայն իբրեւ զբօսաշրջիկ այցելել այդ վայրերը:

Ահաւասիկ, հարիւրամեակը, իմ ընկալմամբ, մեզի համար մարտահրաւէր էր: Անիկա միայն յիշելու եւ յիշատակելու առիթ չէր, այլեւ մարտահրաւէր: Անիկա արթնութեան կոչ էր, մեր ժողովուրդի Անլռելի Զանգակատունն էր, որ մենք իբրեւ ազգ մեր հայրենիքով եւ Սփիւռքով պէտք է շարունակենք մեր պահանջատիրական պայքարը:

– Կրնա՞նք 100-րդ տարելիցը օգտագործել անցեալը վերաիմաստաւորելու եւ ապագային այլ կերպ նայելու համար: Ի վերջոյ, ինչպիսին պէտք է ըլլայ Ցեղասպանութեան խնդիրի դերը մեր կեանքի մէջ 100-րդ տարելիցէն ետք:

– Հարիւրամեակը իբրեւ մարտահրաւէր արթնութեան, պահանջատիրութեան կոչ պէտք չէ պարփակուի, սահմանափակուի միայն 2015-ով: Անիկա ընթացք է, որ պէտք է հատէ 2015 թուականը: Մեր պահանջատիրական պայքարը մեր կեանքի իւրաքանչիւր օրուան, տարուան մէջ պէտք է ամփոփուի: Իւրաքանչիւր հայ պէտք է ապրի այն ինքնագիտակցութեամբ, որ ան իրաւազրկուած ժողովուրդի զաւակն է: Մեր ինքնաճանաչումը կը բիւրեղանայ ինքնագիտակցութեամբ` ո՞վ եմ ես: Ես կը պատկանիմ այն ազգին, որ իրաւազրկուած է, եւ իբրեւ անհատ հայ ես ինչ կրնամ ընել: 2015-էն ետք մենք պէտք է շարունակենք մեր պահանջատիրական պայքարը: Ինչպէ՞ս: Այս է ամբողջ հարցը: Արդեօ՞ք պէտք է շարունակենք պայքարը նոյն ձեւով, ինչպէս կ’ընէիք մինչեւ հիմա: Ո՛չ: Երբեմն կրկնութիւնը որոշ իմաստով դրական է, սակայն որոշ բաներ կրկնելով հանդերձ` մենք պէտք է յառաջատեսիլ մօտեցումով ծրագրենք մեր ժողովուրդի պայքարը: Այսպէս ընդհանուր, երբեմն երկդիմի, զգուշաւոր մօտեցումով պէտք չէ վերաբերել մեր ժողովուրդի պահանջատիրական պայքարին:

Մենք ՊԱՀԱՆՋԱՏԷՐ ժողովուրդ ենք: Այս բառը կը ցանկամ գլխագիր ձեւով գրել: Մեր հսկայական, վիթխարի կորուստներու դիմաց մենք այսպիսի գաղջ մօտեցում պէտք չէ ունենանք: Մենք անցեալին պէտք է նայինք եւ զայն գնահատենք ինքնաքննական մօտեցմամբ, որպէսզի հասկնանք, թէ ուր թերացած ենք, ուր յաջողած եւ ինչպէս պէտք է ծրագրենք մեր ընելիքները:

Հարիւր տարուան ընթացքին մեր պահանջատիրական պայքարի մէջ եղան նուաճումներ, սակայն մենք շեշտը աւելի շատ դրինք աւելի յարաբերական, քարոզչական կողմի վրայ: Շարք մը երկիրներ ճանչցան Ցեղասպանութիւնը, ուրիշները կրնան ճանչնալ ապագային, եւ այս ուղղութեամբ Հայ Դատի մարմինները, մեր եկեղեցին սքանչելի գործ կը կատարեն: Սփիւռքի մէջ կատարուող այս աշխատանքին վերջին 20 տարիներուն առաւել կամ նուազ չափով միացան ազատ, անկախ Հայաստանի իշխանութիւնները: Պէտք է շարունակենք այս աշխատանքը:

Այս տարի Համահայկական հռչակագրի միջոցով Հայաստանը իբրեւ պետութիւն եւս մէկ անգամ յստակ յայտարարեց, որ մեր ազգային պահանջատիրութիւնը Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան մաս կը կազմէ: Ահաւասիկ, մենք` Հայաստանը, Սփիւռքը, եկեղեցին հաւաքեցինք մեր ուժերը մեր պայքարի շուրջ եւ միասնական ոգիով 2015-ի ընթացքին նշեցինք հարիւրամեակը եւ վերահաստատեցինք մեր համազգային պահանջատիրական կամքը եւ յանձնառութիւնը: Դարձեալ կը հարցնեմ` յետոյ ի՞նչ: Մենք անկասկած պէտք է շարունակենք Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման աշխատանքը, սակայն ժամանակն է, որպէսզի մենք, առանց անտեսելու պայքարի այս ուղղութիւնը, յատուկ շեշտ դնենք մեր պայքարի իրաւական կողմի վրայ: Ժամանակին, երբ մենք կը խօսէինք Հայ Դատի մասին, յաճախ կ’անդրադառնայինք անոր քաղաքականացման, միջազգայնացման, արդիականացման: Այս երեք ուղղութեամբ լուրջ աշխատանք տարուած է, սակայն պէտք է սկսինք ծրագրուած աշխատանք իրաւական հարթութեան վրայ: Եւ առաջին քայլը այս ուղղութեամբ քաջութիւն ունեցաւ ընելու Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը` պահանջելով ցեղասպան Թուրքիայէն վերադարձնել Սիսի կաթողիկոսութիւնը:

– Փաստացի սա առաջին իրաւական հայցն է` հայոց եկեղեցւոյ սեփականութեան վերադարձի պահանջով: Ի՞նչ փուլի մէջ է հիմա այս գործընթացը:

– Մինչ այժմ իրաւական հարթութեան մէջ պայքարը ինչ-ինչ պատճառներով մեր առջեւ փակ դուռ էր: Ժամանակն է, որ մենք թակենք այդ դուռը եւ փորձենք զայն կամաց-կամաց բանալ: Պէտք է իրատես ըլլանք: Հնարաւոր չէ այդ մէկը մէկանգամէն ընել: Կարելի է անուշ-անուշ, զգացական ճառեր ըսել, բայց այս հարցով պէտք է իրատես ըլլանք եւ ուսումնասիրենք, թէ որոնք են մեր հնարաւորութիւնները իրաւական հարթութեան մէջ: Ճիշտ այս նպատակով շուրջ 3 տարի առաջ միջազգային համագումար կազմակերպեցինք, հրաւիրեցինք միջազգային իրաւունքի, ցեղասպանագիտութեան օտարերկրեայ բարձրակարգ մասնագէտներ, եւ ես հարց տուի անոնց` ի՞նչ կ’ըսէ միջազգային իրաւունքը մեր խնդիրի մասին: Անցած 3 տարիներու ընթացքին մենք եւ ես անձնապէս` իբրեւ կաթողիկոս, ուսումնասիրեցինք այս հարցի իրաւական կողմը` հասկնալու մեր հնարաւորութիւններն ու դժուարութիւնները: Մենք պէտք է քաջութիւն ունենանք մեր դատը ծրագրուած, համակարգուած, ուսումնասիրուած ձեւով, միջազգային իրաւունքի ընձեռած հնարաւորութիւններով տեղափոխել իրաւական դաշտ: Սա երկարատեւ գործընթաց է, բայց 2015-էն ետք մենք պէտք է այդ յանձնառութիւնը ստանձնենք` համապարփակ մօտեցմամբ, քարոզչական, իրաւական, եւ քաղաքական ուղղութիւններով մեր դատը հետապնդելու համար: Այս աշխատանքը, պայքարը մենք պէտք է տանինք միասնաբար: Միասնաբար ըսելով` կը հասկնանք մեր բոլոր ուժերը` Հայաստանի Հանրապետութիւնը, Սփիւռքը, հայոց եկեղեցին, Հայ Դատի մարմինները, կուսակցութիւնները:

– Բայց ինչպէ՞ս ընել այդ մէկը, երբ չունինք հատուցման պահանջի միասնական ծրագիր, երբ կան տարբեր մօտեցումներ այս հարցի շուրջ:

– Միասնաբար գործելու կառոյցը արդէն ստեղծուած է Հայաստանի մէջ (Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին նուիրուած ձեռնարկները համակարգող պետական յանձնաժողով – խմբ.): Սակայն կը կարծեմ, որ այս պարագային այդ կառոյցը պէտք է վերանայման ենթարկել` մեր ընելիքներու լոյսի ներքոյ: Իմ պատկերացմամբ, միասնաբար գործելը բնաւ չի նշանակեր միաձեւութիւն, միատեսակութիւն: Մենք պէտք է պահենք մեր բազմազանութիւնը: Մեր գործի յաջողութիւնը այդ մէկը կը պահանջէ:

Հայաստանը իբրեւ պետութիւն տարբեր մօտեցում պէտք է ունենայ, Սփիւռքը` տարբեր, եկեղեցին, քաղաքական կուսակցութիւնները` տարբեր: Այսօր ճիշտ չ’ըլլար, եթէ Հայաստանը իբրեւ պետութիւն Թուրքիայէն պահանջէ մեր հողերը: Սա կը նշանակի պատերազմ յայտարարել Թուրքիոյ դէմ: Սակայն Սփիւռքը կրնայ այդ մէկը ընել` յատկապէս հաշուի առնելով այն, որ Սփիւռքը կը ներկայացնէ իրաւազրկուած ժողովուրդը: Եկեղեցին այս հարցով իր ուրոյն գործելակերպը պէտք է ունենայ, կուսակցութիւնները, յատկապէս Սփիւռքի մէջ գործող կուսակցութիւնները, պէտք է ունենան իրենցը: Անշուշտ, նոյն այս զանազանութիւնը մենք պէտք է պահենք, սակայն այդ մօտեցումները պէտք է ներդաշնակուին: Այս մէկը կը նշանակէ դերերու ճիշտ բաժանում եւ յստակեցում, ինչը մենք չենք ըրած մինչ օրս: Այս մէկը կը ցանկամ նշել յստակ կերպով: Մենք 100-րդ տարելիցին մեր առաւելագոյն ճիգերը գործադրեցինք` ձեռնարկներ կազմակերպելով, համադրելով եւ այլն: Սա դիւրին էր, սակայն մեր դատը, պահանջը սոսկ իրաւական չէ, այն քաղաքաիրաւական է: Նոյն այս պատճառով մենք պէտք է ուսումնասիրուած կերպով սկսինք այդ քաղաքաիրաւական գործընթացը: Այսօր մենք այլեւս կարիք չունինք վկայակոչելու պատմաբաններու ուսումնասիրութիւնները: Ցեղասպանութեան իրողութիւնը փաստ է` ուսումնասիրուած գրեթէ բոլոր լեզուներով: Ժամանակ չվատնենք անոր վրայ: Կեդրոնանանք քաղաքաիրաւական կողմի վրայ: Ցեղասպանութեան ճանաչումը գտած է իր ընթացքը: Երկիրները մէկ առ մէկ պէտք է ընդունին Ցեղասպանութիւնը, նոյնիսկ Միացեալ Նահանգները: Այլեւս բոլորը գիտեն, որ 1915 թուականին կատարուածը ցեղասպանութիւն է: Պատմաբանները արդէն կատարած են իրենց շնորհակալ աշխատանքը, իսկ մենք հսկայ աշխատանք ունինք ընելու իրաւաքաղաքական դաշտի մէջ:

Նախեւառաջ, պէտք է ճշտենք` մենք ի՞նչ կը պահանջենք Թուրքիայէն: Հայաստանի իշխանութիւնը մէկ բան կ’ըսէ, եկեղեցին, կուսակցութիւնները տեսակ-տեսակ բաներ կ’ըսեն: Բնականաբար, այն, ինչ կ’ըսուի, չի հակասեր իրարու: Սակայն այս մէկը կը նշանակէ, որ մենք պահանջատիրութեան յստակ, համապարփակ եւ ամբողջական պատկերացում չունինք: Այստեղ կը ծագի ուրիշ հարց. արդեօ՞ք պէտք է ունենանք զայն: Արդեօ՞ք պէտք է հրապարակային կերպով յայտարարենք, թէ ինչ կը պահանջենք: Անիկա ի՞նչ հետեւանքներ կրնայ ունենալ: Պէտք է ուսումնասիրուի, քննարկուի այս հարցը: Ես պարզապէս հարցադրումներ կ’ընեմ, բայց այս հարցերը, թէ մեր պահանջատիրութիւնը ինչ ուղղութեամբ պէտք է ընթանայ, ինչ հանգրուանի պէտք է հասնի, չափազանց լուրջ եւ զգայուն են եւ պէտք է քննուին: Այլապէս, եթէ յանձնաժողովը պիտի հաւաքուի միայն ձեռնարկներ կազմակերպելու, յայտարարութիւններ ընելու համար, չեմ կարծեր, որ այս ձեւով մենք կը կարենանք նոր մղում տալ մեր պայքարին: 2015-էն ետք մենք պէտք է անցնինք քաղաքաիրաւական դաշտի մէջ միասնական աշխատանքի` Հայաստանի մասնակցութեամբ, հովանաւորութեամբ եւ առաջնորդութեամբ:

- Համահայկական հռչակագիրը իր բնոյթով բացառիկ էր մեր պատմութեան մէջ: Որքանո՞վ իրատեսական կը համարէք հռչակագրի մէջ տեղ գտած դրոյթներու կեանքի կոչումը:

– Յանձնաժողովի աշխատանքի ծիրէն ներս մենք աւելի շատ կեդրոնացանք ձեռնարկներու կազմակերպման վրայ, սակայն կրնամ ըսել, որ Համահայկական հռչակագիրի ընդունումը անկիւնադարձային էր: Անշուշտ, այս հռչակագիրով հնարաւոր չէ ամէն ինչ ըսել, սակայն հիմնական սկզբունքները ներառուած են: Կարծեմ, ան պէտք է ծառայէ մեկնակէտ յառաջիկայ աշխատանքներուն համար: Յոյս ունիմ, որ յանձնաժողովի յառաջիկայ նիստի ընթացքին, որ պիտի կայանայ այս տարուան Սեպտեմբերին (հարցազրոյցը կատարուած է մինչեւ յանձնաժողովի անդրանիկ նիստը-ՀԱ), պիտի ամփոփուի կատարուածը եւ պիտի յստակեցուին ընելիքները: Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ կը սիրենք ամէն բան վարդագոյնով տեսնել` ասիկա կազմակերպեցինք, լաւ անցաւ եւ այլն: Սա ճիշտ չէ: Ինքնաքննական մօտեցմամբ միայն պէտք է դիտենք կատարուածը` ո՞ւր յաջողեցանք եւ թերացանք: Ես միշտ արտայայտած եմ տեսակէտս այս հարցերու շուրջ: Հասկնալի է, որ պայքարի իրաւաքաղաքական կողմը զգայուն հարցերու պիտի անդրադառնայ, ուստի յանձնաժողովի անդամակցութիւնը պէտք է վերանայուի, աւելի ներկայացուցչական պէտք է ըլլայ եւ ներառէ որոշ մասնագէտներ` նկատի ունենալով մեր յառաջիկայ աշխատանքի բնոյթը: Հաւաքական աշխատանքի յստակեցման եւ բաժանման, հայեցակէտերու ներդաշնակեցման կարիք կայ: Պէտք է յստակ իմանանք, թէ երբ Հայաստանը պէտք է խօսի, երբ Սփիւռքը լռէ, եւ հակառակը:

- Այս տարուան ընթացքին չսորվեցա՞նք, թէ այդ մէկը ինչպէս պէտք է ընենք:

-Ոչ, այս տարուան ընթացքին այդ հարցերուն չանդրադարձանք, եւ ժամանակն է նոյն այս մասին խօսիլ: Մեր մօտեցումները պէտք է համահունչ ըլլան մեր ներկայ պայմաններուն:

- Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի կազմակերպչական աշխատանքը իրականացուեցաւ Հայաստան-Սփիւռք սերտ համագործակցութեան արդիւնքով: Սա առիթ դարձա՞ւ վերագնահատելու, վերաիմաստաւորելու այդ յարաբերութիւնները եւ անոնց ամբողջ ներուժը:

– Հայաստան-Սփիւռք միասնականութիւնը մեր ժողովուրդի հզօրացման անսպառ աղբիւրն է: Միասնականութիւն ըսելով` ես չեմ հասկնար միաձեւութիւն: Անիկա վնասակար է: Համագործակցութիւն` կը նշանակէ պահել եւ յարգել իրարու տարբերութիւնները: Անոնք պէտք չէ մեզ հեռացնեն իրարմէ, տանին դէպի առճակատում կամ ներքին լարուածութիւն: Անիկա կրնայ կործանարար ըլլալ: Տարբերութիւնները պէտք է ներդաշնակուին: Երբեմն Հայաստան-Սփիւռք գործակցութիւնը ձեւական, զբօսաշրջային դրսեւորում կը ստանայ: Այդ ձեւականութիւններէն պէտք է խուսափինք: Փոխայցելութիւնները իսկապէս կարեւոր են, սակայն պէտք է մեր աշխատանքները այնպէս ծրագրուին, որ այդ համագործակցութիւնը ամրապնդուի մեր ժողովուրդի ամենօրեայ կեանքի մէջ:

Զբօսաշրջային, զգացական նախաձեռնութիւններէն պէտք է հեռու մնալ: Պէտք է հասկնանք` Հայաստանը ի՞նչ կրնայ առաջարկել Սփիւռքին, եւ հակառակը: Հայաստան-Սփիւռք-Արցախ երրորդութիւնը պէտք է ներդաշնակ կերպով կենսագործուի: Անցած 20 տարիներու ընթացքին այս ուղղութեամբ կարեւոր նուաճումներ եղան, բայց ես աւելին կը սպասեմ թէ՛ Սփիւռքէն, թէ՛ Հայաստանէն եւ թէ՛ Արցախէն:

- Հայոց ցեղասպանութիւնը մեր ազգը պատուհասեց պետականութեան բացակայութեան պայմաններու մէջ: Այսօր, երբ պետականութիւն ունինք, ի՞նչ դասեր պէտք է քաղենք անցեալէն:

– Ամէնէն առաջ, մենք պէտք է ապաւինինք բացառապէս մեր ուժերուն, երբեք դուրսէն չսպասենք մեր ժողովուրդի փրկութիւնը: Երբեմն որոշ երկիրներ կը զօրակցին մեր դատին, բայց անոնք պայմանական են, ժամանակաւոր, շահադիտական: Պատմութիւնը մեզի ցոյց կու տայ, որ մենք մեր ներքին միասնականութեամբ, ամուր հաւատքով, զօրեղ կամքով կանգուն մնացած ենք պատմութեան փոթորիկներուն: Մենք մեր Հայրենիքը պէտք է ամուր պահենք, իսկ ան ամուր է իր ժողովուրդով: Այսօր Հայրենիքը կը պարտուի իր իսկ ժողովուրդի կողմէն: Արտագաղթ կայ: Այս մասին խօսինք կամ լռենք, միեւնոյնն է` սա իրականութիւն է: Երբեմն պէտք չէ լուռ մնալ: Ես Հայաստանի ներքին գործերու մասին չեմ ուզեր կարծիք յայտնել, բայց երբ հարցերը կը կրեն համահայկական բնոյթ, անոնց մասին ես ըսելիք եւ կարելիութեան սահմաններու մէջ ընելիքներ ունիմ: Արտագաղթը այսօր մեր ժողովուրդին եւ Հայաստանին ամենամեծ վնաս հասցնող երեւոյթն է: Այս մասին ես արտայայտուած եմ թէ՛ Հայաստանի, թէ՛ Սփիւռքի մէջ: Ին՞չ պէտք է ընել, որպէսզի մեր ժողովուրդը պահենք Հայաստանի մէջ: Ինչպէս բոլոր գաղութներու՚, այնպէս ալ Հայաստանի մէջ կան կուսակցական, քաղաքական տարբերութիւններ: Սա բնական երեւոյթ է: Սակայն հայրենիքի անվտանգութիւնը, տնտեսական կեանքի բարելաւումը կենսական է Հայաստանի համար: Հայրենիքը հզօր է ոչ միայն բանակով, այլեւ այնտեղ ապրող մարդոցմով, հզօր տնտեսութեամբ, միասնականութեամբ: Այստեղ Սփիւռքն ալ ունի իր դերակատարութիւնը: Այսօր Արցախի խնդիր ունինք, այն բոլորիս խնդիրն է: Մենք պէտք է հասկնանք, թէ որպէս Սփիւռք ի՞նչ կրնանք ընել հզօրացնելու Ղարաբաղը: Հակառակորդ Ատրպէյճանը մեզ կը դիտէ: Մենք շրջապատուած ենք թշնամիներով, այդպէս եղած մեր ողջ պատմութեան ընթացքին: Հայաստանը իր աշխարհագրական դիրքով մշտապէս կռուախնձոր եղած է տարբեր ուժերու համար: Այսօր ալ նոյնը, փոխուած են միայն ձեւերը: Հետեւաբար, այս իրավիճակի մէջ Հայաստան-Արցախ–Սփիւռք ինչ կրնանք ընել: Մենք առանձին չենք իրարմէ: Ցեղասպանը պարտադրեց մեզի բաժնուիլ իրարմէ: Մենք չորոշեցինք Սփիւռք ըլլալ: Մենք մէկ ազգի կը պատկանինք, եւ այդ պատկանելութիւնը պէտք է տեսանելի ըլլայ թէ՛ մեր ժողովուրդին, թէ՛ բարեկամներուն եւ թէ՛ թշնամիներուն համար:

- Վեհափառ Տէր, ո՞րն է ձեր պատգամը մեր ժողովուրդին:

– Իւրաքանչիւր հայ երբեք պէտք չէ մոռնայ, որ Ցեղասպանութիւն վերապրած ժողովուրդի զաւակն է: Պահանջատիրութիւնը մեր արեան կանչն է: Ան անքակտելի կերպով շաղախուած է մեր հոգեմտաւոր կազմաւորման հետ: Իւրաքանչիւր հայ այս գիտակցութիւնը իր մէջ պէտք է ամրապնդէ: Մենք ունեցանք ազատ, անկախ Հայաստան, որ Սփիւռքի մէջ ամենօրեայ տեսիլք էր եւ որ մաս կազմեց մեր ազգային եւ քրիստոնէական դաստիարակութեան: Մենք միշտ պէտք է վառ պահենք ամբողջական Հայաստանի տեսիլքը, ան մշտապէս պէտք է ներկայ ըլլայ մեր կեանքի մէջ: Ազգերը երազներով կ’ապրին: Վայ այն ազգին, որ երազ չունի: Մենք ալ երազներ ունինք, եւ այդ երազները պէտք է կենսագործուին արժէքներով եւ տագնապներով: Պահանջատէր ենք` կը նշանակէ երազ ունինք: Այսօր մենք ունինք այն պատառ Հայաստանը, որը պէտք է հզօրացնենք` որպէս խարիսխ մեր ամբողջական Հայաստանի երազի: Իրականութեան եւ երազի այս ներդաշնակութիւնը մեր ժողովուրդի կեանքի մէջ պէտք է յատուկ տեղ գրաւէ: Ահա այս է, որ մեր ժողովուրդէն կը սպասեմ եւ կը պահանջեմ: Մենք այսօր եւ ամէնուր պէտք է համախմբուինք մեր համազգային արժէքներու` Հայաստանի, Արցախի, մեր դատի եւ գերագոյն ձգտումներու շուրջ:

Արամ Առաջին կաթողիկոսի հետ զրուցած է Եկատերինա Պօղոսեանը:

�