"Milli iktisat ya da metruk Ermeni mülklerinin yağmalanması"
Raymond Kevorkian, İttihatçıların millet projesinin bir parçasının da ekonominin millileştirilmesi (Türkleştirilmesi) olduğunu ve Ermeni mülklerine el konulmasının bu bağlamdaki kritik önemine işaret eder.Kevorkian, Ziya Gökalp`in "burjuvazi olmadan Türk milli projesinin imkansız olduğunu anladığını" söyler. 1 Ekim 1914`te kapitülasyonların kaldırılmasıyla, yabancı mülkleri üzerindeki tenimatlar da ortadan kaldırılır. İkinci aşama, Rum ve Ermeni mallarına el konulmasıdır. Kapitülasyonlar kalkınca demiryollarının ve ticaretin denetimi İttihat Terakki hükümetine geçer ve ancak Cemiyet ile arası iyi olan taşra tüccarları mallarını başkente ve orduya yollayabilir. Savaşın başından itibaren ordu planlı olarak Ermeni ve Rum şirketlerine el koyar, tehcir başlayınca da Ermeni malları yağmalanır. İttihatçı Kara Kemal, 1916-1918 arasında İttihat Terakki Cemiyeti`nin aktif desteğiyle kurulan 80 şirketin kökeninde el konulmuş Ermeni malları olduğunu belirtir.

Metruk malları "koruma" komisyonu
15 Haziran 1915 tarihli bir talimatnameyle "Emvali metruke" denilen tehcir edilen Ermenilere ait mülklere ilişkin "metruk malları korumakla" yükümlü komisyonlar kurulur. Ancak bu basit idari tedbir geç alınmıştır, çünkü yazara göre bu tarihe kadar Ermenilerin malları çoktan yağmalanmıştır. 1915`in sonbaharında da Ermeni mallarının tahsisine ilişkin yasa çıkarılır. Kevorkian, bu yasanın daha çok fiili duruma, yasal zemin oluşturmak amacıyla çıkarıldığını belirtir. 13-26 Eylül 1915`te çıkarılan "Tehcir edilen kişilere ait mallar, borçlar ve alacaklar" hakkında kanuna ek olarak 26 Ekim-8 Kasım 1915 tarihli komisyonlara ilişkin talimatname yayımlanır. Bu kanun metninden Ermenilerin gidişlerinin kesin olduğu, geri dönmelerine izin verilmeyeceği anlaşılır. Emvali metruke kanunu ve yürürlüğü ile ilgili yönetmelikler, Ermenilerin yok edilmesi, cemaatlerinin iktisadi dokusunun topyekün millileştirilmesiyle başat gider.

Malların paylaşılmasında anlaşmazlıklar
"Emvali metrukeye" ilişkin Dahiliye Nazırı Talat, Şubat 1916 tarihinde bir genelge yayınlayarak uyarılarda bulunur. Çünkü Ermenilerin tehcir edildikleri yerlerde, mülklerinin paylaşılmasında gerginlikler yaşanmış ve bu yağma yarışında yeterince mülk edinemediğini düşünenlerin şikayetleri başkente kadar gelmiştir.

Cnn