HEMŞİN ÖYKÜLERİ

ՀԱՄՇԷՆԵԱՆ ՊԱՏՄՈՒԱԾՆԵՐ

HAMŞETSNAG HEKİYANER ՀԱՄՇԵՑՆԱԿ ՀԷՔԻԱՆԵՐ

Mahir Özkan

Yayına Hazırlayan: Ardaşes Margosyan

Kapak Fotoğrafı: Vasgen Değirmentaş (Bilbilan Yaylası, 1996)

Kapak Tasarımı: Aret Gıcır

Türkçe-Hemşin Ermenicesi (Latin ve Ermeni harfli)

Öykü, 336 sayfa, 13x19.5 cm

ISBN 978-605-5753-44-3, Eylül 2014, 20 TL

Aras Yayıncılık, Hemşin Ermenicesi ve kültürü üzerine çalışmalarıyla tanınan Mahir Özkan’ın ilk öykü kitabı olan Hemşin Öyküleri’ni okurlarla buluşturuyor. Kitap, bugüne dek yayımlanmış ilk Hemşince edebiyat eseri olma özelliğini taşıyor.

Hemşin Öyküleri, yazarın Hemşin yöresindeki anlatılardan ve kendi anılarından yola çıkarak yazdığı 24 öykü içeriyor.

İki kısımdan oluşan kitabın ilk kısmında yazarın Hemşin Ermenicesiyle ve Türkçe kaleme aldığı öyküler bakışımlı sayfalarda sunuluyor. Karşılaştırarak okuma imkânı sağlayan bu biçimiyle kitap, Hemşin dilini tanımak ve mevcut Hemşince bilgisini geliştirmek isteyenlere de hitap ediyor.

Kitabın ikinci kısmı ise aynı öykülerin Ermeni harfli versiyonlarından oluşuyor. Ermenice okuruna yönelik olarak yayınevimizce hazırlanan bu kısım, Hemşin Ermenicesi ve Ermenice arasındaki farklılıklardan doğan anlama zorluklarını gidermek amacıyla, yer yer köşeli parantezler içinde sunulan açıklamalarla zenginleştirildi.

Hemşin Öyküleri, yüzyıllar boyunca Doğu Karadeniz’deki Hemşin köyleri ve yaylalarında sözlü olarak yaşayagelmiş olan Hemşin Ermenicesiyle yayımlanan ilk edebiyat eseri olma özelliğini taşıyor. Bu yönüyle kitap, köyden kente göç ve modern hayatın bölge üzerindeki etkisiyle günbegün daha az konuşulur hale gelen bu dilin korunmasına yönelik yeni bir yol, yazılı edebiyat üretme yolunu önermiş oluyor.

Kitap, öte yandan, 1915 yılında Anadolu’daki Ermeni nüfusun yok edilmesiyle birlikte kaybolan onlarca farklı Ermenice lehçenin ardından ayakta kalmayı başarabilmiş olan Hemşin Ermenicesiyle (Latin ve Ermeni harfli olarak) yayımlanan ilk edebiyat eseri olmasıyla da bir ilki müjdeliyor.

(arka kapaktan)

Sınıf başkanı teneffüslerde yaramazlık yapan çocukların isimlerini tahtaya yazardı.

Öğretmenimiz derse geldiğinde tahtada kimin ismi varsa onlara kızar, büyük yaramazlık yapmış ise döverdi. Benim adım hiç yazılmamıştı. Ama bir gün yazıldı. Öğretmen derse geldiğinde tahtada ismi olanlara başladı sormaya:

“Ahmet ne yaramazlık yaptın yine? Ali sen? Hatice! Mustafa!”

“Sıraya çıktım öğretmenim, özür dilerim.”

“Fatma bana bağırınca…”

“Ben aslında yapmak istememiştim.”

Öğretmen benim adımı görünce şaşkınlıkla:

“Sen de mi!” dedi, “Sen ne yaptın bakalım?”

Ben ne yaptığımı bilmiyordum.

“Bilmiyorum,” diyebildim yalnızca.

Sınıf başkanı sözü aldı hemen:

“Öğretmenim, o Hemşince konuştu…”

O günden sonra da yaramazlık yapmak benim için alışkanlık oldu.

Büyüdükten sonra da yaramazlık yaptım. Yapacağım da!

Bu yaşımdan sonra aklım başıma gelir mi, onu da bilmiyorum…

An oran hedev al yaramazluğ enuşe, indzi hama sovorutin ağav.

Medzentsa hedev al yaramazluğ ayi. Enoğ um al!

As dareganas hedev, xelkes kelxus kuka ta, an al çkidim!

Ան օրան յետեւ ալ եարամազլուղ էնուշե՝ ինծի համա սովորութին աղաւ։

Մեծենցա յետեւ ալ եարամազլուղ այի։ Էնող ում ալ…

Աս տարեկանաս յետեւ՝ խելքես գելխուս գու գա թա, ան ալ չգիտիմ՞…

Mahir Özkan

20 Temmuz 1978’de Artvin Hopa’ya bağlı Çoliked [Akdere] köyünde doğdu. İlköğrenimini köyün Karaosmaniye İlkokulu’nda tamamladı. 1990’da ailesiyle İstanbul’a göç etti. Ümraniye Lisesi (1994) ve Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nden (1999) mezun oldu. Kocaeli Üniversitesi’nde felsefe yüksek lisans eğitimi aldı. Üniversite yıllarında Hemşin Ermenicesi ve kültürüne ilişkin derlemeler yapmaya başladı ve bunları 2007 yılından itibaren bloğunda (www.hamshentsi.blogspot.com) paylaşıma açtı. Hemşince ve Türkçe yazdığı öyküleri Agos gazetesi başta olmak üzere farklı süreli yayınlarda yer buldu. İstanbul’da felsefe öğretmenliği yapan Mahir Özkan, Hemşin Ermenicesi üzerine çalışmalarını HADİG (Hemşin Kültürünü Araştırma ve Yaşatma Derneği) bünyesinde sürdürmektedir.

ARAS YAYINCILIK

İstiklal Cad. Hıdivyal Palas 231/Z

Tünel – Beyoğlu İstanbul

Tel: (212) 252 65 18

www.arasyayincilik.com

HEMŞİN ÖYKÜLERİ ՀԱՄՇԷՆԵԱՆ ՊԱՏՄՈՒԱԾՆԵՐ HAMŞETSNAG HEKİYANER ՀԱՄՇԵՑՆԱԿ ՀԷՔԻԱՆԵՐ

Mahir Özkan

Հրատարակութեան պատրաստեց՝ Արտաշէս Մարկոսեան

Կողքի Լուսանկար՝ Վազգեն Տեղիրմենդաշ

Կողքի պատրաստութիւն՝ Արէտ Կըճըր

Թրքերէն-Համշէնի բարբառ (Լատինատառ եւ Հայատառ)

պատմուածք, 336 էջ, 13x19.5 սմ

ISBN 978-605-5753-44-3, Սեպտեմբեր 2014, 20 TL

Արաս Հրատարակչատունը ընթերցասէրներուն կը ներկայացնէ՝ Համշէնի բարբառի եւ մշակոյթի շուրջ աշխատանքներով ծանօթ Մահիր Էօզքանի անդրանիկ պատմուածներու հաւաքածոն՝ Համշէնեան Պատմուածներ-ը: Հատորը յատկանշական է որպէս Համշէներէնով հրատարակուած առաջին գրական երկը:

Համշէնեան Պատմուածներ հատորը կը պարունակէ հեղինակին հարազատ Համշէնեան բարբառով պատմուածներէն եւ իր անձնական յուշերէն մեկնելով գրած 24 պատմուածներ:

Երկու մասէ կազմուած գիրքի առաջին բաժինը կը ներկայացնէ, հեղինակին գրած պատմուածները Համշէնեան Հայերէնով եւ Թրքերէն թարգմանութեամբ դէմ-առ-դէմ էջերով: Այս ձեւով գիրքը առիթ կու տայ համեմատական ընթերցումներ կատարելու, ինչ որ կը նշանակէ թէ հատորը նաեւ այն թրքալեզու ընթերցողներուն համար է որոնք կ`ուզեն զարգացնել իրենց Համշէներէնի իմացութիւնը:

Հատորին երկրորդ բաժինը կը ներկայացնէ նոյն պատմուածներուն հայատառ տարբերակները: Այս բաժինը պատրաստած է հրատարակչատունը հայալեզու ընթերցողին համար: Հատորը հարստացուած է նաեւ փակագիծերու մէջ բացատրութիւններ տալով այն մասերուն, ուր Համշէնի բարբառը Հայերէնը եւ Հայերէնը իրար միջեւ անհասկնալի են:

Համշէնենան Պատմուածներ-ը յատկանշականօրէն առաջին գրական հատորն է որ կը հրատարակուի Համշէնեան Հայերէնով, լեզու մը որ Արեւելեան Սեւ Ծովի ափերու Համշէնի գիւղերուն եւ արօտներուն մէջ դարեր շարունակ գոյատեւած է որպէս բանաւոր լեզու: Իր այս յատկութեամբը գիրքը առաջարկ մըն է գրաւոր գրականութեան միջոցաւ պահպանելու այս լեզուն, որը գիւղէն քաղաք գաղթի եւ արդի կեանքի տարածաշրջանին վրայ ունեցած ազդեցութեան պատճառով օր ըստ օրէ աւելի քիչ կը գործածուի:

1915-էն ետք Անատոլիայի մէջ բնաջնջուած հայ ժողովուրդին հետ միասին տասնեակներով բարբառներուն ոչնչանալէն ետք, այս հատորը կը հրատարակուի ոտքի մնացած Համշէնի բարբառով (Լատինատառ եւ Հայատառ) եւ կու գայ ըլլալ նմոյշ մը բարբառային Հայերէնով գրուած գրականութեան:

(գիրքէն)

Ան օրիյե՝ Համշեցի գաղօուն՝ մէկ հապար մե պետուշի կեպած էր: Կ’ասէնի թա.

-Ունիվերսիթէի մէկ խօճա մե Համշեցի գաղօուն պետետած ա, մարդոցման աղուն [արիւն] առած ունի: Աս աղուննուս փութ էնելով Համղեցինօուն Հայ էլլուշէ գետած ունի:

Հօբարես խապարե իմացած՝ խելէռած էր.

-Իսեր [ասոնք] վո՞վ հանա կու [կը հանէ]: Ինչպէ՛ս սոյ [լաւ] կ’ապրիք հոսա: Մեզի պէհուզուր էնուշի [անհանգիստ ընելու] դատին կու, կ’ասէր, ինքն ու ինքե:

Ժողովուրդին մէջե դուրցեւանց էկած թէլէվիզիոնի քանալ մե կար: Էմմէնոցի միքրոֆոնե էրկէնցենէր՝ ու դուռե բացւուշին վաան ինչ միտք կ’էնին, հարցենէր կու: Մէ մ’ալ ու [որ] փութ այի [նայեցայ], միքրոֆոնե հօբարիս առջեդին ա: Հօբարես կարմիյած էրեսով, աչվենիյե մեծ մեծ բաց էնելով պոլոքեց.

-Մեք Էրմէնի չիք… Մեք Էրմէնի չիք… Մեք մուսլիման իք, էլհամտուլիլլահ:

Անտի յետէւ ալ Համշեցեց անունե «Հայ չէլլուշե [չըլլալը] հայօուն լիզւով ասող ժողովուրդե» մենաց:

Մահիր Էօզքան

20 Յուլիս 1978ին ծնած է Հօբա գաւառակի Չօլիգետ [Աքտէրէ] գիւղը: Նախակրթութիւնը ստացած է տեղւոյն դպրոցը: 1990ին ընտանեօք հաստատուած են Պոլիս: Աւարտած է Չուքուրօվա Համալսարանի Կրթական Ֆաքիւլթէն, ապա ստացած է մագիստրոսի տիտղոս Գօճաէլի Համալսարանի փիլիսոփայութեան ճիւղէն: Ուսումնասիրած է Համշէնի հայերէն բարբառը, նիւթեր հաւաքելով նաեւ Համշէնի մշակոյթին վերաբերեալ, որոնք հանրութեան հասանելի են իր կայքէջով (www.hamshentsi.blogspot.com): Համշէնի բարբառով եւ թրքերէն գրի առած պատմուածները հրատարակուած են Ակօսի եւ այլ հանդէսներու մէջ: Այժմ կը գործէ որպէս փիլիսոփայութեան ուսոցիչ՝ Պոլիս: Համշէնի բարբառին վերաբերեալ ուսումնաիրութիւնները կը շարունակէ ՀԱՏԻԿ (Համշէնի Մշակոյթը Հետազօտելու եւ Ապրեցնելու) միութեան երդիքին տակ:

ARAS YAYINCILIK

İstiklal Cad. Hıdivyal Palas 231/Z

Tünel – Beyoğlu İstanbul

Tel: (212) 252 65 18
www.arasyayincilik.comամշէներէնով