Yaklasık bir asır önce ölum korkusu ile Turkiye’den kaçıp Suriye’ye yerlesen Ermeniler, aradan geçen onca yıla ragmen halen Turkiye’yi özlemle anıyor ve keske gitmeseydik diyor.1. Dunya Savasında Ruslarla birlikte Dogu’da bir çok sehirde katliama karısan Tasnak’larla birlikte surulen Urfa, Antep ve Maras’taki Ermeniler Suriye’nin Halep sehrindeki Suleymaniye bölgesinde yasıyor.

Urfa Haber Ajansı muhabiri Muhammet Tasçılar Halep’te Ermenilerin oturduğu Halep’teki Suleymaniye bölgesini gezdi ve Oradaki Ermeni ve Suryanilerle görustu.

Turkçe konusan Ermenilerin çoğu Turkiye’ye geldiklerini ve Turkiye’yi çok beğendiklerini dile getirerek Biz bu bölgede sorunsuz ve kardesçe yasıyorduk. Ne oldu anlamadık, bir gun dusman olduk. diyerek olan olayları kınadıklarını ifade ediyor.

Yaklasık 5 milyonluk Halep’te en gözde semti olan Suleymaniye’de yasayan Ermeni ve Suryanilerin 8-10 tane kiliseleri bulunuyor. Urfalılar, Antepliler ve Maraslı Ermeniler ayrı ayrı kiliselere giderken, Suryanilerde farklı kiliselerde ibadet ediyor.

Yaklasık 100 bin kisilik semtte gençler, basta Amerika olmak uzere Avrupa’daki bir çok ulkeye göç ederken, Halep’te yaslılar basta Gaziantep ve sanlıurfa olmak uzere yasadıkları sehirleri özlemle anıyor.

Çok guzel Turkçe konusan Ermeni ve Suryaniler, evde de Turkçe konustuklarını çocuklarının da aynı sekilde Turkçe, Arapça ve Ermenice’yi bildiklerini belirterek Biz Turkiye’yi unutmadık, sizin gibi Turkler gelince sohbet etmek zevk veriyor.” diye konusuyor.

Halep’te Bab’ul Faraç meydanı yakınlarında berberlik yapan 88 yasındaki Suryani Jozef, Urfa’da oturduklarını ve Urfa’dan ayrılırken, çok kuçuk olduğunu fakat çok seyler anlatıldığını ve Urfa’yı görmeyi çok istediğini belirtti.

Urfa’daki gunlerini hatırlamadığını fakat sınırda bir köyde buyuduğunu aktaran Josef usta Biz çocuktuk, Babam annem ve kardeslerimi alarak komsularımız yaklasık 1500 aile Aynel-Arap diye bir köye getirildik. Babam ölunce bizde Halep’e göç ettik. Orada hiç bir seyimiz yoktu. Ama buraya gelince çalıstık. simdi evimiz var bağımız bahçemiz var. Turkiye’den gelenlerin hepsi iyi oldu. Suriye’nin ekonomisine yön verenlerin bir çoğu Turkiye’den kaçanlar.” diye konustu.

Kurtler Bizi Kesti” İddiası
1.Dunya savasında Turkiye’yi Almanların kıskırttığını iddia eden Jozef usta Savas bitince Kurtler bizi kesmeye basladı. Giden gelmiyordu. Bir daha Allah göstermesin, Kurtlerin eline kaldık. Fransızlarla beraber kaçanları bile kestiler. Ölen öldu, kaçan kaçtı. Bazıları Bağdat’a kaçtı, Bazıları Beyrut’a yerlesti. Benim babamın kardesleri kayboldu gitti. Yolları Kurt çeteler tutmustu.Ustam vardı Urfa’da Berber Yusuf diye tanınırdı. Yo kesen Kurt Çete Reisi çocuğu tanıyıp ölumden kurtardı, Fransızlarla Halep’e gönderdi. O anlatırdı, Fransızların hepsini gözumun önunde kesti. Böyle seyleri gören kalır mı memleketinde? Can tatlı. Mal mulk gözune gelmez.” diyerek bu olayların yasanmaması gerektiğini vurguladı.

Bu bölgede Muslumanlarla birlikte huzur içinde yasadıklarını anlatan Jozef, Bize söylenen Almanlar Osmanlıyı kıskırttı. Tren yolu döseyerek Anadolu’ya gireceklerdi. Ermeniler yerleri gider endisesiyle buna karsı çıktı. Almanlarda bunun uzerine bu oyunu oynadı. Yoksa Araplar, Turkler, Kurtler, Ermeniler, Suryaniler bacı kardas gibiydi. Keske Turkiye’de kalsaydık. simdi Suriye’yi kalkındıranlarda Ermeniler oldu. Daha önce Turkiye’den buraya gelir Beyrut’tan getirilen eski ceketleri alırlardı göturup Turkiye’de satarlardı. Turkiye bu konuda zarar etti. simdi bu kadar insanın suçu nedir? İçinden bir iki tane kötu adam çıkmıs olabilir. Ama keske gitmeseydik, Bu enerjimizi Turkiye için harcardık.” diye konustu.

Erdoğan Buyuk Lider
Erdoğan Hukumetinin çok iyi çalıstığını belirten, Suriye’deki Ermeniler, Gerek komsularıyla iliskilerde gerekse Dunya çapında buyuk bir lider. Turkiye böyle giderse ne Amerika’ya ne Fransa’ya ne diğerine. Bunlar kendileri için çalısıyorlar böyle Kardes kardese dusuruyorlar.” dedi.

Urfa'daki Ermenilerle Sorun Yoktu

sanlıurfa’da Arastırmacı yazar Avukat Muslum Akalın ise sanlıurfa’da Ermenilerin önemli bir isyanı olmadığını aktararak Tanzimattan sonra açılan Ermeni Okulları eğitimin Milliyetçilik bilinci asıladı. O sureç sonunda Urfa’da ilk isyan dediğimiz adli hadise ortaya çıktı. Daha sonra tarih kitaplarına Ermeni isyanı diye geçti. 1916 yılında Germus köyunde toplanan Tasnak partisi uyeleri buyuk isyanı gerçeklestirdi. Urfa’da ciddi bir isyan denemesi o zaman oldu. Urfa’daki askeri kuvvetler yetersiz kalıyor. Sonra Mardin’den Fahrettin Pasa komutasındaki topçu askeri birlik geliyor. Böylece isyan bastırıyor. Bu ise karısanlardan bazıları idam ediliyor bazıları ise Halep’e surgun ediliyor.” diye konustu.

Van, Iğdır ve Erzurum gibi Doğu illerindeki Rus ve Ermeni baskınlarından kaçan Muhacirlerin Urfa’ya geldiğini belirten Akalın Urfa Ermeni kafilelerinin de toplanma yeriydi. Urfa’dan da Suriye sınırları içindeki sehirlere gönderiliyorlardı. Ama Urfa’daki olaylar Tehcirle alakası yok. Tasnak partisi mensupları doğuda Kurt köylerine saldırınca oradaki Kurtler Urfa’ya kaçtı. Sadece Urfa’ya değil, Siverek ve Hilvan’a yerlesenlerde oldu. İste Muhacirler çarsısı böyle olustu. Yani Ermenilerin dramı gibi Muhacirlerde o zulumden kaçarak buralara geldiler. Onlar Urfa’ya çok perisan bir halde geldiler. Perisan bir vaziyette yasadılar. Bir yandan yemek yok ekmek bulunmuyor. Savas zamanı kimse bir sey bulamıyor. Asayis yok Arap kabileleri sehre hucum ediyorlar. 1918 yılında Urfa’yı önce İngilizler sonra Fransızlar isgal ediyor.

Urfa’daki Ermeniler İsgalde Ne Yaptı?

İngilizler ve Fransızlar Urfa’yı isgal edince Halep’e surulen Ermeniler Urfa’ya geri geldiğini vurgulayan Muslum Akalın Ama Urfa’daki Ermeni Cemaati ne savasçı nede savasmak isteyen topluluktu. Urfalılarla gayet iyi geçinen insanlardı. İçlerinde aklı basında çok insan var. Ama özellikle Tasnak Partisinin ve onların uçlarının baskılarına mudahale edemiyorlar. Tasnak Partisi uyeleri Urfa’daki Ermenileri ayaklandırmak istiyor. Bir yandan da Fransızlar bastırıyor Neden bize yardım etmiyorsunuz’ gibi baskıları diğer yandan Muslumanların Fransızlara mı yardım ediyorsunuz’ baskıları. Böylece iki arada bir derede kaldılar.” dedi.

Durumu Urfa Ermeni Cemaatinin lideri konumunda olan Doktor Agop Besliyan 1924 yılında Kozan Milletvekili Ali Saip Ursavas’a gittiği Amerika’dan mektup gönderdiğini belirten Avukat Akalın Urfa’dan Ermenilerin ayrılısı bir kavga veya savas halinde olmadı. Fransızlar Urfa’dan gittikten sonra, Halk arasında da Ermenilere karsı rahatsızlık verici hareketler meydana geliyordu. Bunun uzerine Ermeni cemaati 1921 yılında bir karar alıyor ve Urfa’yı toplu olarak Halep ve Beyrut’a gidiyorlar. Besliyan’da oradan Amerika’ya gidenler arasında. 1924 yılında Amerika’dan Ali Saip beye Fransız isgali sırasında Ermenilerin durumunu anlatan bir mektup yazıyor. Biz herkesin önunde söyleyemiyorduk ama isin esası su: Biz kendi halimizde yasıyorduk. Fransızlar biz sizi kurtarmak için geldik dediler, Biz Urfalılarla bir sorunumuz yok uzun zamandır yasıyoruz. Burası bizim memleket ve bizden çok bir sey beklemeyin dedik. Fransızlar bizi nankör diyerek dısladı. Ermeni Tasnak partisi uyelerinin Fransızlara destek çıkması sonucu Urfalılarda bize Fransızlara destek oldunuz diyerek baskı yapmaya basladı. Halbuki biz Urfalılara daha yakındık ve Fransızlara bir destek vermedik. Ben Fransız kumandanına da söyledim. Urfa’da bir sorun yok Urfa’yı terk edin.. Fransız komutan Fransızların serefine yakısmaz terk edemeyiz.’ Diye cevap verince Urfa Atasözu ile cevap vermis. Adama bak Koyun can derdinde keçi yağ derdinde.’ Buradaki Ermeni halkının durumunu samimi bir dille anlatıyor. Ali Saip Bey bu mektubu kitabında yayınladı. Sözun kısası Burada birlikte yasayan halklar arasında bir problem yoktu. Karsı milliyetçilik halkları böyle felaketlere göturuyor.

Farklı Dinler Farklı Kulturlere Hosgöru sart
Muslum Akalın Ermeni Jozef’in Keske Urfa’dan gitmeseydik.” sözune cevap olarak Sosyal çesitliliğin olduğu yerde insanlar daha hosgörulu oluyor. Dikkat edin Liman kentlerinde çok yoğun bir kultur kumesi vardır. Ticaret merkezlerinde çok yoğun bir dil alısverisi vardır. Toplumları teklestirirseniz kapalı kalır. Ama çesitlilik her zaman toplumları daha ileri göturuyor. simdi o insanlar Urfa’da kalsaydı Urfa daha ileri giderdi. Eskiden de zaten uyum içinde yasıyorlarmıs. Özel gunleri kutluyorlarmıs. Onların gidisi cemaat halinde ayrılmak zorunda kaldılar. O gunler kapalı kutu aslında. Gidislerine ana etken buradaki halkın bakıs açısımı? Yoksa baska seyler oldu mu? Ama bildiğimiz sey Fransızlar giderken onlarda buradan ayrıldılar. Toplumların birbiriyle yasamasında bir sorun olmaz. Mardin’in bir avantajı var. Mardin isgal yasamadı. İsgal altındaki Urfa, Antep ve Maras’ta Ermeni ve Suryani kalmadı. Sonuç olarak isgalin girdiği yerlerde barınamadılar. Ermeniler gibi Suryanilerde kitleler gitti. Onlarında endisesi Ermenilerle karıstırmalarından dolayıdır.” dedi.

Ortadoğu'nun hemen hemen her sehrinde Turkçe konusan bir topluluk var.

Özellikle Anadolu'dan göçen Suryani, Ermeni ve Yahudilerin yanısıra Turkmenler evlerinde dededen beri Turkçe konusuyor. Özellikle Urfa ve Antep sivesiyle konusan bu insanların 20 yasındaki çocukları da rahat Turkçe konusurken, daha gençler ise ancak anlayabiliyor.

Bazıları Turkçe konusmaya çekinirken, emin olduktan sonra Turkçe'yi bizden daha iyi konusuyor.

Son yıllardaki Erdoğan sevgisinin ardından Turkiye'ye olan ilginin giderek arttığı Ortadoğu'da Turkçe yavas yavas unutulmaya yuz tutan diller arasına giriyor. Turkiye'nin bu bölgede konusulan Turkçe'ye sahip çıkmasını bekleyen Turkmenler çocukları için Turkçe okullar açılmasını istiyor.