Komidas Vartabed 1869’da Kütahya’da doğdu. Müzikolog, koro şefi, kompozitör, yorumcu, Ermeni müziğinin babası, papaz ve çok hazin bir hayat hikayesinin sahibi. Vartabed ölümünün 75’inci yıldönümünde zifiri karanlıkta yapılan bir etkinlikle anıldı. Böyle bir anma, ‘görülmedi’ sadece duyuldu

Komidas Vartabed’in anma etkinliğinden önce kendisinden bahsedelim: Kütahya’nın yoksul mahallelerinden birinde doğdu. Babası ayakkabı tamircisiydi. Küçük yaşta annesini, babasını kaybettikten sonra onu bir Ermeni kilisesine verdiler. Türkçe dışında bir dil bilmiyordu. Ermeniceyi orada öğrendi. 25 yaşında papaz olmaya hak kazandı. Halk ezgilerini derleme konusunda bir uzmandı. Bunları çoksesli eserler haline getirdi. Berlin’de müzik okudu. Doğduğu topraklara geri döndü. Anadolu’yu karış karış gezerek Türkçe ve Kürtçe ezgileri derledi. Notaya dökerek bir anlamda bunların unutulmamasını sağladı. İstanbul’a geldiğinde en yakın dostlarından biri de Halide Edip oldu.

ERMENİ OLMASI ÖNEMSİZ

1915’te sürgüne gönderilenler arasında Vartabed de vardı. Abdülmecit Efendi’nin araya girmesiyle İstanbul’a geri döndü. İstanbul’a geldiğinde bütün arşivi yok edilmişti. Akıl sağlığını kaybetti. Önce İstanbul’daki Fransız Akıl Hastanesi’ne yatırıldı. Daha sonra Paris’e gönderildi. 20 yıl bir hastanede yaşadı. 1935’te Paris’te hayatını kaybetti.

Türkiye’deki Ermeniler Komidas Vartabed’in 75’inci ölüm yıldönümünde Galata’ta Kör Fotoğrafçılar Projesi adlı mekanda bir araya geldi. Etkinliğe 120 kişi katıldı. Burayı seçmelerinin sebepleri vardı. Bu mekana girerken, içindeyken her yer zifiri karanlık. Müzik mi dinleyeceksiniz, dans mı edeceksiniz, yemek mi yiyeceksiniz? Hepsini karanlıkta yapıyorsunuz. 120 kişi, altışarlı gruplar oluşturarak kör görevlilerin rehberliğinde masalarına oturdu. Sonra usta isimler birer birer mikrofon başına gelmeye başladı. Ermenice, Türkçe ve Kürtçeydi ezgiler. Artür Bağdasaryan, Yaşar Kurt, Pakrat Estukyan, Arto Tunçboyacıyan, Vartkes Keşiş’in de aralarında bulunduğu birçok sanatçı müziklerini karanlığa kattı.

Projenin ev sahipliğini yapan Nuri Kaya, görmenin dışındaki duyu organlarının çalıştırılarak Vartabed’in anıldığını söylüyor: “ Burada iftar da yapılıyor, fasıl da. En küçük ışığın olmama haline gönüllü olarak katılıyorsunuz. İnsanların görünmüyor olmalarından dolayı müthiş rahatladığı, kendilerine döndüğü, iyi bir anma gecesi oldu. Bir insanı anarken görmeden birileriyle tanıştılar. Burada Komitas’ın bilinmeyen, ilk kez dile getirilen iki türküsü okundu. Komitas bu toprakların insanı. ‘Ermeni müzisyen’ diyerek altını çizmek bence son derece manasız.”

Görüntü aradan çıktı

Vartkes Keşiş, rock grubu Keops’un kurucusu. Komidas Projesi’nin hayata geçirilmesinde önemli role sahip bir isim. Bu geceyi karanlıkta yapmalarının nedenini ‘görüntüye’ yönelik bir oyun oynamak istemeleri olarak ifade ediyor Keşiş. Karanlığın insan üzerinde çok farklı bir atmosfer yarattığını düşünüyor: “Zifiri karanlıkta insanların müzik dinlemesi gerçekten etkileyici bir şey. Söyleyen için de, dinleyen için de ayrı bir deneyim. Görüntünün, sesin önüne geçmesini engellemek için bunu tercih ettik. Görmek yasaktı. Çoksesliliğin karanlıktaki çığlığıydı bu etkinlik. Onu hakkıyla andığımızı düşünüyorum.”