Iran Ermenileri - 3

IRAN ERMENILERININ PARLEMENTODAKI YERI

Iran’da yasayan Ermeniler’in Iran parlamentosunda Kuzey Ermeniler’ini ve Güney Ermenileri’ni temsil eden iki milletvekilleri bulunmaktadir. Elimizdeki kaynaklara göre Iran’da Ermenileri temsil eden 4 siyasi parti bulunmaktadir;

1.Sosyal Demokrat Parti (Hinçaklar)
2.Milli Muhafazakar Parti (Ramgavar)
3.Asiri Milliyetçi Parti (Tasnak)
4.Ermeni Komünist Parti

Türkçe’de Çansesi anlamina gelen Hinçak Partisi 1887 yilinda Cenevre’de kurulmustur. Hinçak Partisinin amaci Türkiye, rusya ve Iran (Etnik Azerbaycan) Ermenistanlarini birlestirmektir.

Tasnak Partisinin en çok organize oldugu ülkeler arasinda ABD, Fransa, Yunanistan ve Iran gelmektedir. Tasnak grubu da, Iran yönetimi tutumunu desteklercesine Türkiye-Ermenistan iliskilerinin gelistirilmesine karsi çikmakta ve Türkiye-Ermenistan yakinlasmasini “Ermenistan davasina” bir ihanet olarak degerlendirmektedirler.


IRAN’DA ERMENI DILI VE KÜLTÜRÜ

Ermeni Dili Hint-Avrupa dil ailesinin bagimsiz bir kolunu olusturmaktadir. Ermeni dili, Eski Ermeni Dili Grabar (Yazi Dili) ve Yeni Ermeni Dili Asharabar (Halk Dili) olarak ikiye ayrilmaktadir. Bu iki dil arasinda kesin farklar vardir.

Fars Pehlevi rejiminde Ermenice Farsça’dan sonra Iran’in tek resmi yerli dili olmus ve Ermenice Tahran’da ve Tebriz’de birer gazete yayinlanmistir.

Iran’da yasayan Ermeniler kendi ana dilleri olan Ermenice yazma ve okuma imkanina sahiptirler. Iran’da özellikle, Ermenistan’in resmi dili olan Dogu Ermenice kullanilmaktadir. Fakat Iran’daki Ermenilerin büyük bir çogunlugu Ingilizce konusmaktadir. Ermenilerin tümü-çok yaslilar hariç- ufak bir aksanla Farsça konusabilmektedir. Fakat okuryazar kesim daha çok Ermenice yazmayi tercih etmektedir.


ISFAHAN ÜNIVERSITESI-YABANCI DILLER FAKÜLTESI

Ermenilerin ayrica Isfahan ve Tahran Üniversitelerinde Ermeni Dili ve Edebiyati bölümü de bulunmaktadir. Ermeni Dili ve Edebiyati Bölümü Isfahan Üniversitesinde 1961 yilinda kurulmus ve halen egitime devam etmektedir. Ermeni Dili ve Edebiyati bölümünde bugün toplam 96 ögrenci ögrenim görmektedir. Fakültenin yönetim kadrosunda ve bölümde toplam 4 ögretim görevlisi bulunmaktadir.

Papaz Vardan Bey, Iran sahlarinin, Sultan Hüseyin hariç tümünün Ermenilerle iyi iliskiler içinde oldugunu belirtmektedir. Iran Sahlari arasinda özelliklede Riza Sah’in Ermenilere karsi iyimser oldugunu ve kendisinden sonra tahta geçen oglunun da ayni nezaketi devam ettirdiginden söz etmistir.

Iran’da özellikle Culfa bölgesinde Ermeniler kendi dillerini Farsça kadar rahat konusabilmektedirler.

SOSYAL YASAM

Iran’daki Ermeniler azinlik bir grup olduklarindan dolayi devlet dairelerinde veya esnafla is iliskilerinde iyi bir tablo sergilememektedirler. Bu sorunun belli basli nedenleri arasinda Müslüman Iranlilarin Hiristiyan Ermenilerle çalismak istememesi büyük rol oynamaktadir. Yani dinin sosyal yasam üzerinde etkilerinin olumsuz oldugunu söylemek mümkündür.

Culfa bölgesinde 5 Ermeni köyü Sovyetler Birligi döneminde tamamen Ermeniler’in kontrolüne geçmistir. Ermeniler ve Müslümanlar sosyal anlamda bir birliktelik saglamamaktadirlar.

Ermenilerin Culfa’da Ermeni Kulübü bulunmaktadir. Bu kulüp Bati ülkelerinin atmosferini yansitmasi bakimindan oldukça dikkat çekicidir.

Ermeniler azinlik bir grup oldugundan dolayi serbest veya yabanci kurumlar için çalismadiklari sürece devlet kademelerinde is bulma konusunda oldukça zorlanmaktadirlar.

Fakat Isfahan’daki issizlik orani Iran’daki Ermeniler’in genel durumuna oranla biraz daha azdir. Buradaki Ermeniler nispeten daha iyi durumdadirlar ve birçogu kendi isini bagimsiz olarak yürütmektedir.

Birçok küçük çapli idareler özellikle ata meslegi olan meslekler üzerinde yogunlasmaktadirlar. Bunlar arasinda makine ustaligi, otomobil tamirciligi, elektrikçilik ve ayakkabi üreticiligi yer almaktadir. Fakat bunlarin yani sira Iran Petrol sirketlerinde, havyar sanayisinde, çesitli kafeterya ve restoranlarin isletmelerinde de görev almaktadirlar.

SIYASI FAALIYETLER

Iran’daki Ermenilerin Mesrutiyet Harekati’nda aktif olarak görev almislardir. Bu dönemin en ünlü Ermeni isimlerinden Yeprem Han Davudiyan’dir. Davudiyan, Gilan Sovyet Cumhuriyeti olaylarina katilmis, Ermeni silahli birliklerine önderlik etmistir. Tahran’in Mesrutiyetçilerce fethinden sonrada Dasnak Partisi üyesi olan Yeprem Han, Tahran Polis Müdürlügü’ne getirilmistir.

Iran’daki Ermenilerin Ermenistan Cumhuriyeti kurulmadan önce yaptiklari tek siyasi faaliyet 24 Nisan sözde soykirim gününü anmaktan ibaretti. Son dönemlerde ise ASALA terör örgütünün Güney Azerbaycan’in Urumiye, Tebriz ve Salmas’ta gizli görüsmeleri oldugu ortaya çikmistir. Tahran’da kimi Ermeniler ASALA propagandasi yürütmektedir.

Iran komünistleri arasinda önemli Ermeni sahsiyetlere rastlamak mümkündür. Komünist Tudeh Partisi kurucularindan Ardases Avanes, Arsen Avanesyan, Gagik Avanesyan, Seruj Stepanyan, Galost Avanes Zahariyan, Avetis Mikailiyan, Asot Sahbaziyan vs.

Iran Ermenileri’nden bazi gruplar her yil sözde soykirimi anma bahanesiyle Iran’daki Türk temsilcilikleri önünde gösteriler düzenlemektedir.

Iran’da çok sayida Ermeni gazete ve dergisi bulunmaktadir. Bunlarin arasinda en aktif olani ise Ermenice yayinlanan ALIK(Dalga) ve ARAKS (Bayrak) adli gazete ve LOUYS (Isik) adli dergidir.

Iran Ermenileri; Lübnan, Fransa, Amerika ve Güney Amerika’daki Ermeni siyasi ve dini gruplari ile yakin iliskilere sahiptir.

Iran Ermenileri, Tahran’daki Saint Sarkis Kilisesi avlusuna Türkiye aleyhtari anit dikme gibi faaliyetlerini yogunlastirma arayisindadir.

Iranda Belli Basli Ermeni Örgüt ve Kuruluslari Sunlardir;

1.Ararat Spor ve Kültür Merkezi
2.Tasnak Teskilati
3.Üniversiteliler Cemiyeti
4.Kilise-Gençlik Teskilati
5.Ermeni Ögrenci ve Gençler Birligi
6.Ermeni Vakiflari
7.Ermeni Kültür Dernegi

IRAN’DA ERMENI KADINLARI

Iran’da Riza Sah dönemine kadar Ermeni kadinlari Farsça adi ‘chador’ Türkçede çadir anlamina gelen elbiseyi giyerken Riza Sah’in tahtan inmesinden sonra her ne kadar Iran’da kadinlar bu elbiseyi giymeye devam ettilerse de Ermeni kadinlari bu kiyafetten uzaklastilar. Iran’daki Ermeni kadinlarda diger sehirlerde pek görülmeyen Batili Hiristiyan atmosferinin etkisi göze çarpmaktadir. Culfa’da kadinlar giyim açisindan rahatlikla sokaklarda dolasabilmektedir.

Gerek dini ve gerekse etnik yapidan dolayi Ermeniler ve Müslümanlar sosyal anlamda asla bir bütünlük göstermemektedirler. Culfa’da Ermenilerin sosyal merkezi olan bir Ermeni kulübü bulunmaktadir. Burada kulüp odalari, dans salonlari, oyun odalari, okuma odalari ve barlari bulunmaktadir.

Özellikle son iki yaz, film gösterilerinde Ermenilerin Bati yapimi filmlereilgi gösterdikleri ve bunun Amerikan topluluklari tarafindan begeniyle karsilandigi görülmüstür.

IRAN ERMENILERI KONGRESI

Iran’daki Ermenilerle ilgili önemli bir faaliyet de 14 Mayis 2004’te Los Angels’ta gerçeklestirilmistir. Bu çalisma daha çok Iran Ermenileri’ni anlatan bir kongre düzeyinde olmustur. Kongre’de sunulan bildirilerin tümünün dili Ingilizce olmakla beraber bildiri sunanlarin büyük çogunlugunu da Ermeniler olusturmustur. Bildirilerin ana basliklari söyledir:

1.Presbiteryen Kilisesi
2.Glendale Prebisteryen Kilisesi
3.Ermenistan-Iran Iliskileri
4.Salmast’in Tarihi, Etnografyasi ve Rolü
5.Baspiskopos Nerses Melik-Tangian Hayati ve Eserleri,
6.Saint Thadeus ve Dzordzor Manastirlari
7.Iran’daki Ermeni Topluluklarina Giris
8.Vaspurakan Döneminde Iran Ermenileri
9.13 ve 14 yyda Tebriz’de Ermeni Aktiviteleri
10.Makü’de 1426’da Prensligin Düsüsünde Ermeni Reaksiyonlari
11.Azerbaycan’da Osmanli Ordusu Operasyonlari, 16 ve 18 yyda Ipek Ticareti ve Ermeniler
12.17 ve 19 yyda Iran’in Kuzeyindeki Ermenilerin Sosyo-Politik Yasami için kaynak çalisma olan Epigrafik Belgeler
13.17 ve 19 yyda Iran’in Merkezinde Kirsal Ermeni Yerlesmeleri
14.Ermeni Liberal Akiminda Atrpatakan Bölgesinin Yeri
15.”Bizim Ülke”: Iran Anayasal Devriminde Iran-Ermenistan Kimilgi
16.1914-1918 Khoi Katliaminda Iranlilarin ve Ermenilerin Deneyimleri
17.Iran Ermenilerinin Yasaminda Ermeni Yazar Raffi’nin Hikayelerinin Yeri
19.Hacob Karapents ve Iran
20.Iran Ermenileri:Modern Ermenice’nin 3’ncü Edebi Lehçesi
21.16 ve 18 yyda Iran Ermenilerinin Bibliyografik Kaynaklari
22.Karadag Ermenileri
23.Iran Tiyatro ve Sinemasinda Ermenilerin Yeri
24.19 yy sonunda ve 20 yy basinda Iran Ekonomisinde Ermeni Burjuvaizmi
25.Tahran’daki Ermenilerin dünü, bugünü ve gelecegi
26.Iran Ermenilerinin Güney Californiada Ekonomik ve Sosyal Entegrasyonu
27.Halka Açik Fotograf Sergisi


SONUÇ

Iran Ermenileri geçmisleri M.Ö. 5. ve 6. yy döneme kadar uzanan köklü bir topluluktur. SSCB’nin dagilmasi ve Ermenistan Devleti’nin kurulmasi Iran Ermenileri için yeni bir dönemin baslangici olmustur.

Iran Ermenileri Ermenistan Devleti’nin Türkiye politikasina büyük ölçüde destek vermekte ancak Ermenistan’daki soydaslarina göre Bati ülkelerine daha büyük bir sempatiyle bakmaktadirlar.

Mezhepsel çesitlilikleri ise ortak insiyatif gelistirmelerinde önemli bir handikaptir. Iran Ermenileri’nin mevcut gelismeler isiginda önümüzdeki dönemde Iran’da daha da aktif hale gelmeleri beklenebilir.


ASAM-Ermeni Arastirmalari Enstitüsü
Yildiz DEVECI-Asistan