​Գիւտ Նշխարաց Սրբոյ Հօրն մերոյ Գրիգորի Լուսաւորչին

Իտալիոյ Նէաբոլի քաղաքին մէջ, ի պատիւ Հայոց մեծ Հայրապետին կառուցուած է Ս. Գրիգոր Հայի եկեղեցին՝ իր կուսանոցով:
Ունկնդրէ լուրըՎատիկան Նիուզ

Հայ Եկեղեցին Դ. դարէն սկսեալ՝ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի (239-325 թ.) յիշատակը մեծ շուքով կը տօնախմբէ տարին երեք անգամ: Լուսաւորչի կեանքին, կատարած գործերուն ու պարագաներուն նուիրուած դրուագներէն անկախ՝ կան երեք տօներ, որոնք կապուած են սերտօրէն իր կեանքին. առաջինը՝ անոր չարչարանքները և մուտքը Խոր Վիրապ (Մեծ Պահքի վեցերորդ կիրակիի նախորդ շաբաթ օրը), երկրորդը՝ ելքը Վիրապէն (Հոգեգալստեան երկրորդ կիրակիի նախորդ շաբաթ օրը), և երրորդը՝ անոր աճիւններուն կամ Նշխարաց գիւտը (Հոգեգալստյան չորրորդ կիրակիի նախորդ շաբաթ օրը): Աւելի՛ն, Ծննդեան չորրորդ կիրակիի կամ Վարդավառի երրորդ կիրակիի նախորդ շաբաթ օրը կը տօնուի Ս. Գրիգոր Ա. Լուսաւորչի որդիներուն և թոռներուն յիշատակը:

Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Հայրապետ Հայ Եկեղեցւոյ բոլոր սուրբերուն մեծագոյնը կը համարուի և Լուսաւորիչը Հայոց աշխարհի: Հայ Եկեղեցին Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչը դասած է մեր աւագ սուրբերուն կարգը. ան մեր Եկեղեցւոյ առաջին սուրբն է, որ համաքրիստոնէական Եկեղեցւոյ կողմէ սրբադասման և յիշատակութեան արժանացած է. իր կեանքը թարգմանուած է շատ մը լեզուներու և քրիստոնէական քարոզչութեան և ներշնչման աղբիւր նկատուած է: Ան կոչուած է «Հայոց Մկրտիչ», «Երկրորդ Լուսաւորիչ Հայոց» (Թադէոս և Բարդուղիմէոս առաքեալներէն յետոյ), Ընդհանրական Եպիսկոպոսապետ:

Քրիստոնէութիւնը հայութեան համար յիշուած է նաեւ «Լուսաւորչի լոյս հաւատք»: Մեծ սուրբին նուիրուած են բազմաթիւ երգեր, շարականներ, ներբողներ, տաղեր, և իր կեանքին շուրջ հիւսուած են բազմաթիւ աւանդութիւններ: Գրիգոր Լուսաւորչին նուիրուած ներբող գրած է Ընդհանրական Եկեղեցւոյ մեծ հայրերէն՝ Յովհան Ոսկեբերանը: Ագաթանգեղոսի «Պատմութիւն Հայոց»ը ամբողջովին նուիրուած է Հայոց դարձին. Գրիգոր Ա. Լուսաւորչի վարքին և վարդապետութեան:

Հայ Եկեղեցւոյ ծիսական կարգին համաձայն՝ այսօր Գիւտ Նշխարաց տօնն է Սրբոյ Հօրն մերոյ Գրիգորի Լուսաւորչին: Ըստ աւանդութեան՝ Հայոց Եկեղեցւոյ առաջին Հայրապետ Ս. Գրիգոր Ա. Լուսաւորիչի աճիւններու գիւտէն ետք, ժամանակի սովորութեան համաձայն՝ իր ոսկորներու մէկ մասով տապան մը կազմուած է և ուրիշ մասեր զանազան ուխտավայրեր ի պահ դրուած են: Անոնցմէ մէկ մասը իբրեւ սրբազան մասունք պահուած է պատմական Հայաստանի մայրաքաղաք՝ Վաղարշապատ, ուր լուսաւորչաշէն մայր տաճարին մէջ հաւատացեալներուն բարեպաշտութեան առարկայ եղած է:

450 թուին, Աւարայրի Ճակատամարտի նախօրեակին՝ երբ հայ նախարարներ կեղծ ուրացութեամբ Պարսկաստանէն կը դառնային, Բագրեւանդի մէջ զիրենք դիմաւորող եկեղեցականները, Ս. Խաչի նշանին հետ կը տանէին Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի առաքելանման նշխարը առ ի զօրակցութիւն անոնց մղելիք պայքարին:

Պատմական յիշատակութիւններու համաձայն, Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Հայրապետը նորադարձ Հայ ժողովուրդը շուրջ քսանհինգ տարի հովուելէ ետք, իր կեանքի վերջին տարիները անցուցած է առանձնութեան մէջ, առանց բոլորովին լքելու իր առաքելական պաշտօնը: 325 թուին, իր Հայրապետութիւնը յանձնելով իր որդւոյն Արիստակէսին՝ քաշուած է Դարանաղի գաւառի Սեպուհ լերան Մանէի քարայրը, որ կը գտնուէր Երիզայի մօտ, իր չարչարանաց վայրը: Ծերունի Հայրապետը այնտեղ աղօթքով, սաղմոսերգութեամբ և ներհայեցողական կեանքով անցուցած է իր կեանքի վերջին հանգրուանը: Կաթողիկոսական գահին Գրիգոր Ա. Լուսաւորչին յաջորդած է իր որդին՝ Արիստակէս Ա. Պարթեւը (325-էն 328 թ.) և ապա իր երէց որդին՝ Վրթանէսը (332-341 թ.):

Այնտեղ, առանձնութեան մէջ Հայաստան աշխարհի Լուսաւորիչը աւանդած է իր հոգին: Այդ օրերուն, ո՛չ ոք գիտցած է վախճանման պարագաները, բացի հովիւներէն, որոնք պատահմամբ մտնելով քարայրը, զայն գտած են յաւիտենական հանգիստին մէջ. և սուրբին անշնչացած մարմինը ծածկելով քարակոյտի մը տակ, հեռացած են:

Հայոց Լուսաւորչի աշակերտներէն՝ Բասենցի Գառնիկ ճգնաւորի մը անունը անբաժան կերպով կապուած է նշխարաց գիւտին պատմութեան հետ, որովհետեւ Լուսաւորիչը տեսիլքով անոր յայտնած էր իր աճիւններուն տեղը: Գառնիկ ճգնաւորը հարցուփորձ կատարելով՝ հովիւներէն տեղեկացած է տխուր եղելութիւնը: Ապա փութալով Մանեաց այրը, գտած է թաղման վայրը ու Հայոց Մեծ Լուսաւորիչին մարմինը տարած հանգչեցուցած է Թորդան աւանին մէջ, իր տոհմական կալուածին մէջ: Այնուհետեւ, տարիներ ետք, իր երկրորդ որդւոյն Վրթանէս Հայրապետի յուղարկաւորութեան ատեն, ըստ վկայութեանց Լուսաւորչի ոսկորները արդէն Թորդանի մէջ էին, և հօրը քով դրուեցան որդւոյն ոսկորները: Հայագէտ՝ Ստեփանոս Մալխասեանց Լուսաւորչի կեանքին անդրադառնալով կը գրէ. «Ինչպէս աւանդութիւնը թանձր քօղով պատած է Գրիգոր Լուսաւորչի ծագումը, ծնունդը, քարոզչութիւնը, Հայոց դարձը, նոյնպէս պատած է անոր կեանքի վերջին օրերը, մահը և թաղումը»:

Ներսէս Գ. Տայեցի (Շինող) հայրապետը (641-661թ.), Զուարթնոց հոյակապ տաճարը կառուցած ատեն, ձեռամբ իշխան Գրիգոր Պատրիկ Մամիկոնեանի, Գրիգոր Լուսաւորչի մասունքներուն մեծ մասը Թորդանէն տեղափոխած է եւ այնտեղ զետեղած է:

Ը. դարու վերջին, Լուսաւորչի նշխարներու մէկ կարեւոր մասը՝ հայ կուսաններ փոխադրած են Իտալիոյ Նէաբոլի քաղաքը: Արդարեւ հայազգի կուսանները աճիւնները փոխադրած են Արեւելքէն, Ասիական հրոսակներու արշաւանքներու ատեն: Իտալիոյ Նէաբոլի քաղաքին մէջ, ի պատիւ Հայոց մեծ Հայրապետին կառուցուած է Ս. Գրիգոր Հայի եկեղեցին՝ իր կուսանոցով: Եկեղեցւոյ պատերուն վրայ՝ նկարագրուած է Լուսաւորչի կեանքին գլխաւոր դրուագները, և մեծ պատուով պահուած է Լուսաւորչի գլուխը՝ ամփոփուած պղինձէ և համակ ոսկեզօծ կիսարձանի մէջ, շղթայի մնացորդներով և այլ նշխարներով: Իտալիոյ Նէաբոլի քաղաքի առաջին պաշտպան Ս. Գենարիոս եպիսկոպոսէն ետք, Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչը համարուած է քաղաքի երկրորդ պաշտպանը և անոր տօնը կը յիշատակուի Ուղղափառ և Կաթողիկէ եկեղեցիներուն կողմէ Սեպտեմբեր 30-ին:

Հայաստանի մէջ, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի մէջ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչէն մնացած միակ մասունքը՝ կը պահուի Լուսաւորչի ոսկեզօծ Ս. Աջն է, որ հայրապետական իշխանութեան պաշտօնական խորհրդանիշը կը համարուի, և պատմականօրէն պարտադիր է անոր ներկայութիւնը Կաթողիկոսարանին մէջ: Ինչպէս նաեւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Անթիլիասի մայրավանքին մէջ պահուող Լուսաւորչի Ս. Աջը, կարեւորագոյն սրբութիւններէն մէկը կը համարուի, որով կ'օրհնուի սրբազան միւռոնը և ամէն տարի՝ մայրավանքի ուխտի օրը թափօր կը կատարուի սուրբին մասունքով Կաթողիկոսարանի շրջափակը։ Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկէ Հայոց Զմմառու Տիրամօր վանքին մէջ եւս ի պահ դրուած է Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի ծունկոսկրը ոսկեզօծ ճաճանչի մէջ և երկար ժամանակ միաբաններուն և բարեպաշտ այցելուներուն յատուկ ջերմեռանդութեան արժանացած է:

Հայոց մեծ սուրբ՝ Գրիգոր Լուսաւորչի պաշտամունքը Ե. դարէն մեծ տարածում ունեցած է նաեւ Բիւզանդական կայսրութեան սահմաններուն մէջ, յատկապէս Յունաստան: Յունական կարգ մը եկեղեցիներու, վանքերու և ուխտավայրերու մէջ կը պահուին Գրիգոր Լուսաւորչի սրբանկարները, որմանկարները և խճանկարները, ինչպէս նաեւ նշխարներ և մասունքներ. ամփոփուած արծաթէ, պրոնզէ և փայտէ մասնատուփերու մէջ: Հայկական մանրանկարչութեան, որմանկարչութեան, ձեռագիր մատեաններու պատկերազարդման, եկեղեցիներու բարձրաքանդակներուն մէջ մեծ տարածում գտած է Գրիգոր Լուսաւորչի պատկերագրութիւնը:

Գրիգոր Լուսաւորչի պաշտամունքը հինէն ի վեր տարածուած է նաեւ Ռուսաստանի մէջ, ուր Իւան Ահեղի հրովարտակով (1530 -1584) եկեղեցի մը կառուցուած է առ ի երախտագիտութիւն Գազանի Թաթարական խանութեան դէմ պատերազմի մէջ հայ թնդանոթաձիգերու անձնազոհութեան: Այսպէս, Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի նշխարները սփռուած են ամբողջ աշխարհը և դարձած պաշտամունքի առարկայ:

Գարեգին Բ. Ներսիսեան Ամենայն հայոց Կաթողիկոս, 11 Նոյեմբեր 2000 թուին, Վատիկան կատարած իր պաշտօնական այցելութեան ընթացքին՝ Յովհաննէս Պօղոս Բ. Քահանայապետը, Հայոց Հայրապետին յանձնած է Լուսաւորիչ մեծ Հայրապետի մասունքներէն մաս մը, որոնք այժմ կը պահուին Երեւանի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մայր տաճարի գաւիթին մէջ: