Antep’te 1898-1919 Yıllarında Basılan Kitaplar

Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası (1727-1968), Hasmik A. Stepanyan isimli Ermeni diplomatın doktora tezi. Turkuaz Yayınları tarafından 2005 yılında İstanbul’da basılmış. Bu kitapda 1898-1919 yılları arasında Antep’de basılmış yayınlar da var. Bu yazım sadece Antep’de basılan Ermeni harfli Türkçe kitapları kapsıyor. Kısıtlı bilgimle şunu söyleyebilirim, Osmanlı Türkçesi, Ermeni harfleriyle gayet rahat yazılıyor, zira alfabesi bütün ünlü harfleri kapsıyor.

Antep’deki İlk matbaa, Merkezi Türkiye Kolej’inde faaliyete geçmiş; ikincisi ise, 1910 yılında Avedis Hanzetyan, Toros Bülbülyan, Horen Varjabedyan, Agop Kahbeciyan ve Nazar Kıvıryan tarafından işletmeye açılmıştır. Matbaanın isminin Havadis olduğunu bu kitaptan öğrenmiş oldum.

Göreceksiniz, kitapların çoğu dini kitap niteliğini taşıyor. Merkezi Türkiye Koleji Protestanlar tarafından kurulduğu için, basılan kitapların çoğu din içerikli... Osmanlı Türkçesini bilmiyorum! Ferit Devellioğlu’nun ansiklopedik sözlüğünden manalarını bulup, altlarına yazdım. Kitap ismi olarak kullanılan bazı kelimeler, yanyana dizildikleri halde aynı anlama geliyor. Bir anlam yükleyemediğim kitap isimlerinin sadece Türkçe karşılığını yazmakla yetindim.

9 sayfalık kitap olur mu demeyin! Bu eser, “kitaplar” başlığı altında sıralanmıştı, o yüzden ben de aynı kapsama aldım. Bazı kitaplar mükerrer gibi duruyor, değil! Farklı yıllarda ki baskıları ayrı ayrı sıralanmıştı, sadık kaldım. Kitaplardan sadece birisinin basım yeri “Ayntab” olarak belirtilmemiş, kentimizi ilgilendirdiği için onu da listeme aldım.
Kitap isimlerinin bazılarını yadırgayabilirsiniz. Doktora tezinde ne yazıyorsa, aynısını yazdım. Bazı kitap isimlerine anlam yükleyemesem de yazarken çok eğlendim. “Zikrine” kelimesinin “anısına” demek olduğunu öğrendim. “Golec” kelimesi Kolej anlamına geliyor. Ben de Kolej mezunu olduğum, Sevgili Kocam ve Abim de Kolej mezunu oldukları için, evin içinde ve dışarda sık sık “Gollec” kelimesini duyar, gülerdim. Bu listede ise, Golec matbaası diye listelenmiş, pek hoşuma gitti. Tillman Trowbridge, Merkezi Türkiye Koleji’nin ilk rektörüdür. İsmi, her seferinde ayrı yazılmış, normal! Okunduğu gibi yazılmasına dikkat etmişler.

Münacaat: Dua kitabı/ Çeviren ve hazırlayan: Papken Güleseryan, Golec Matbaası-Ayntab 315 sayfa. Eser, 6 kez basılmıştır.3. baskı 1898 de 4. Baskı 1899 da; 5. Baskı 1904 te; 6. Baskı 1913’de yapılmıştır. Burada konu edilen kitap, 1898’deki 3. Baskıdır.
Münacaat: “Allah’a dua konulu manzume” demektir.

Münacaat: Dua kitabı/ Çeviren ve Hazırlayan Papken Güleseryan, Golec Matbaası -Ayntab 315 sayfa, 4. Baskı. 1899

Münacaat: Dua kitabı/ Hazırlayan: Papken Güleseryan. 5. Baskı Golec Matbaası – Ayntab 1904

Dört İncillerin Mutabakatı : Levingstone: /Çeviren: M.Mnçeryan. Golec Matbaası- Ayntab 1911
Bu isim David Livingstone olsa gerekir. Livingstone İskoçyalı ünlü bir misyonerdir. Afrika’da araştırmalar yapmış, Hristiyanlığı yaymış ve gezdiği yerleri anlatan eserler yayınlamıştır.
Mutâbakat: Uygunluk demektir.

Yakub Der Krikoryan Zikrine: Jessy Matosyan. Havadis Matbaası-Ayntab 1911
Jessy Matosyan, Merkezi Türkiye Kolej’inde hocadır.
Zikr: Anmak demektir.

İnsan Yüreği: Almanca’dan çevrilmiştir. Havadis Matbaası-Ayntab 1911
Almanca’dan tercüme edilmiş bir tıb kitabıdır.

Kiliseler ve Tebşir-i Beşarat: G.C. Martin, Golec Matbaası-Ayntab 1911
Kiliseler ve başarının müjdesi
Tebşir: Müjde vermek demektir.
Beşâret: Müjde, muştu demektir

İngiliz-Türkçe Sözlük, Havadis Matbaası Ayntab 1911

İlm-i Hisap, Lutfi Babikyan, Havadis Matbaası Ayntab, 1911
İlm-i Hisâb: Matematik, aritmetik demektir

Doktor Trobridje Zikrine, Alexan Bezciyan, Havadis Matbaası Ayntab 1911

Kolej ve Müessislerin Tarihi, Z. Bezciyan, Havadis Matbaası Ayntab 1911

İlm-i Ta’lim: Sarkis Levonyan, Golec Matbaası-Ayntab, 37 sayfa 1912
Din bilimi kitabı
İlm: Okuyarak öğrenilen bilgi
Ta’lim: Öğrenme, öğretme

Şarkın Kıristiyan Kiliseleri: Georgy Shammas, Merkezi Türkiye Golec-i Matbaası-Ayntab 58 sayfa. 1913
Doğu’nun Hristiyan Kiliseleri

Kolejin Tesisi ve Tarihi: Y.A. Bezciyan, Golec Matbaası-Ayntab 18 sayfa, 1913
Merkezi Türkiye Koleji’nin kurulmasını ve tarihini yazan Y.A. Bezciyan, Kolej’de çok popüler bir hocadır.

Duhuliye İmtihan Sualları, Golec Matbaası-Ayntab, 25 sayfa 1913
Kolej’e giriş sınav soruları

Kolejin İlk Reisi Doktor Tilman G. Trobic Zikrine: Aleksan Bezciyan, Golec Matbaası Ayntab 24 sayfa 1914
Merkezi Türkiye Koleji’nin ilk başkanı Tilman Trowbridge anısına yazılan 24 sayfalık yayın.

Mündericat Ayntab’da Ruhani İş: Haralambos Bostancıoğlu 1914
Antep’te yapılması beklenen ruhani işler
Mündericât: Kitabın veya gazetenin içindekiler

Der Krikoryan Yakub Zikrine, Golec Matbaası Ayntab 9 sayfa 1914

İlahi Şarkı Mecmuası, Golec Matbaası Ayntab 1919
Kitap; 81 Ermenice İlahi, 70 Türkçe İlahi sözü kapsamaktadır.

Mesut bir Ömr Yaşamak içn Müminin Bilmesi ve Riayet Etmesi Lâzım Gelen Hakikatlar/ İngilizceden tercüme Golec Matbaası Ayntab, 107 sayfa 1919
İkinci baskısı 1927’de yapılmıştır.

Mesut bir Ömr Yaşamak içn Müminin Bilmesi ve Riayet Etmesi Lâzım Gelen Hakikatlar/ İngilizceden tercüme Golec Matbaası Halep, 144 sayfa 2. Baskı 1927


Ayfer Tuzcu Ünsal