Osmanlı tıbbında Ermeniler

Surp Pirgiç Ermeni Hastanesi Vakfı’nın yayımladığı, Arsen Yarman’ın yazdığı “Osmanlı Sağlık Hizmetlerinde Ermeniler” adlı kitap, Ermeni azınlığın tıp konusundaki çalışmalarına ışık tutarken, Osmanlı toplumunda Ermenilerin yaşamlarını da anlatıyor.

‘Salkım Hanımın Taneleri’ filmiyle alevlenen tartışmaların odağında Ermeni azınlık ister istemez yer aldı. Özellikle, filmdeki bir Yahudi karakterinin, Ermeni mensubiyete ait olarak değiştirilmesi, bir kasıt olduğu düşüncesiyle irdelendi. Filme konu olan ‘Varlık Vergisi’ni bile gölgede bırakan bu tartışmanın üzerinden çok geçmedi. Konu halen güncelliğini koruyor. Çok şey söylendi ve yazıldı Ermeni azınlığa ilişkin. Surp Pirgiç Ermeni Hastanesi Vakfı’nın yayımladığı ve Arsen Yarman’ın kaleme aldığı, “Osmanlı Sağlık Hizmetlerinde Ermeniler ve Surp Pirgiç Ermeni Hastanesi Tarihi” başlıklı hacimli bir kitap, Ermeni azınlığa ve bu azınlığın tıbba olan katkılarına ilişkin kapsamlı bilgiler içeriyor.‘Salkım Hanımın Taneleri’ filmiyle alevlenen tartışmaların odağında Ermeni azınlık ister istemez yer aldı. Özellikle, filmdeki bir Yahudi karakterinin, Ermeni mensubiyete ait olarak değiştirilmesi, bir kasıt olduğu düşüncesiyle irdelendi. Filme konu olan ‘Varlık Vergisi’ni bile gölgede bırakan bu tartışmanın üzerinden çok geçmedi. Konu halen güncelliğini koruyor. Çok şey söylendi ve yazıldı Ermeni azınlığa ilişkin. Surp Pirgiç Ermeni Hastanesi Vakfı’nın yayımladığı ve Arsen Yarman’ın kaleme aldığı, “Osmanlı Sağlık Hizmetlerinde Ermeniler ve Surp Pirgiç Ermeni Hastanesi Tarihi” başlıklı hacimli bir kitap, Ermeni azınlığa ve bu azınlığın tıbba olan katkılarına ilişkin kapsamlı bilgiler içeriyor.

1949 doğumlu olan Arsen Yarman, 1921 yılında Tokat’tan İstanbul’a göç eden Harutyun Yarmayan’ın torunu. 1997 –2001 yılları arası Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Yönetim Kurulu üyesi olan Yarman, hastanenin çıkardığı derginin de yayın yönetmenliğini yapmış. Yarman’ın böylesi hacimli bir kitabı yazmaya girişmesinin ilk hareket noktası, haftalık Agos gazetesinde Ermeni gençlerin, kendilerine sorulan “Ermenistan’dan mı geldiniz?” türünden sorular karşısında artık sıkıldıklarını ifade etmelerinden sonra doğmuş. Yarman, bu soruların Avrupa’da 35 yıl önce kendisine de sorulduğunu söylüyor: “Hiç aklımdan çıkmaz; Avrupa’da okuduğum günlerde (1968) trende yolculuk yaparken kompartıman komşularım, ‘Ermeni nedir?’ diye sorarlardı. Ben de anlatmaya çalışırdım... O dönemde Türkiye’de Ermenileri herkes bilirdi. Oysa 1990’lı yıllarda aynı sorular bu kez vatanım Türkiye’de sorulmaya başlandı; üstelik neredeyse negatif anlamlarla yüklenmiş bir çerçevede söz ediliyordu Ermenilerden. O zaman bir şeyler yapılması gerektiğini düşündüm ve tıp alanı ile başlamaya karar verdim.”

Kısaca yayınlanış öyküsünü verdiğimiz kitabın ilk bölümü, Osmanlı toplumunda Ermenilere ayrılmış. Oldukça geniş bilgilere yer verilen bu bölümde, Osmanlı toplumunda gayrimüslimlerin hukuki statülerinin genel hatları, İstanbul’da Ermeni nüfusu ve yerleşimi ve Ermenilerin tercih ettikleri meslekler gibi bölümler yer alıyor. Osmanlı toplumunda farklılıkların kabul edilerek, ayrıştığının bir göstergesi olarak sosyal hayatta giysilerin farklılaşması gösteriliyor: “Ermenilerin şapka ve ayakkabıları kırmızı, Rumların siyah ve Yahudilerin mavi renkli olmak zorundaydı.”

İlk Ermeni Patrikliği’nin Samatya’da kurulmasından ötürü Ermeni nüfus yoğunluğunun Samatya, Kumkapı, Langa ve Yenikapı civarlarında yoğunlaştığını söyleyen Yarman, “Gayrimüslimlerin İstanbul’da yerleşimleri, Bizans döneminden beri ikamet ettikleri Galata civarı hariç, hiçbir zaman büyük yoğunlaşmalar halinde olmamıştır.” diyor. Osmanlı dönemi renkliliğinin bol görsel malzemeyle anlatıldığı kitapta, Yarman, Ermenilerin daha çok ticaret ve zanaat erbabı olarak öne çıktığını söylüyor.

Kitabın ağırlıklı üzerinde durduğu konu ise, Ermeni tıp tarihi. Seton Lloyd’dan hareketle, Ermenilerin Urartularla daha yakın ve sıkı bir organik bağ içinde olduğu tezini benimseyen Yarman, Ermeniler ve tıp konusunda oldukça detaylı bilgileri kitabına dahil etmiş: İlk Ermenilerde tıp, Pagan Ermenistan’da tıp, Ortaçağ Ermeni tıbbının önemli kişileri, Osmanlı’dan önce sağlık hizmetleri, Osmanlı Darüşşifaları, Tıbhane–i Amire’nin açılışı, Osmanlı Eczacılığı, Ermeni Botanikçileri, Hilal–i Ahmer Cemiyeti, Anadolu Ermeni hastaneleri; Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi tarihi ve Osmanlı İmparatorluğu’nda sağlık hizmetlerine katkıda bulunan Ermeni doktorların biyografileri gibi büyük başlıklarla devam ediyor.

Hüseyin Sorgun