Ermeni Soykırımı Kurbanı Ermeni Doktorlar

Osmanlı devleti, savaş ilan ettiğinde Beyrut’un iki üniversitesinde tahsil gören öğrenciler hemen seferber edildi. Tıp Bölümü başta olmak üzere Ermeni talebeler, bu üniversiteliler arasında önemli bir sayı oluşturuyordu.

26 Haziran 1923 tarihinde Beyrut Amerikan Üniversitesi (American University of Beirut- AUB) Tıp Bölümü’nden mezun olan çok sayıda doktor, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusunda hizmet ederken hayatını kaybetmiş olan Ermeni doktorların anısına yapılan bir anıtın açılış töreninde hazır bulunmak için, Amerikan Üniversitesi West Hall salonunda toplandı. Üniversitenin tanınmış başkanı Edward F. Nickoley ve Tıp Bölümü Başkanı Harry Dorman (Üniversitenin şimdiki başkanı, doktor Peter Dorman’ın büyük babası), adları altın harflerle yazılı bu doktorların isimlerini okudu.

Üç sene sonra, 9 Şubat 1926 tarihinde, tunçten yapılmış bir anıt, eski anıtın yerini aldı. Tunçten yapılmış bu yeni anıt, yaklaşık 50 yıl West Hall salonunda kaldı. Anıt, 1976′da, Lübnan iç savaşı esnasında yağmalamaktan kurtulmak amacıyla College Hall’da saklandı. Ne yazık ki bu salon 1991′de havaya uçtuğundan dolayı, anıt kayboldu. Üniversite’nin ‘Physical Plant’iyle ortadan kaybolmuş bu anıtı bulmaya çalıştım fakat çabalarımız maalesef bir sonuç vermedi. Üniversite bundan dolayı yeni bir tunç anıt yapmaya izin verdi. Bu anıtın açılış töreni Perşembe günü 1 Kasım 2012′de West Hall salonunda yapılacaktır.

Bu özet makaleyi bu kurban doktorların yakınlarını bulmak ümidiyle kaleme almaktayım. Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden mezun 32 doktordan 17′si Ermeni Soykırımı’nda hayatını kaybetmiştir.

Beyrut Amerikan Universitesi
Osmanlı devleti, savaş ilan ettiğinde Beyrut’un iki üniversitesinde tahsil gören öğrenciler hemen seferber edildi. Tıp Bölümü başta olmak üzere Ermeni talebeler, bu üniversiteliler arasında önemli bir sayı oluşturuyordu.

Kurulduklarından 1918′e kadar Beyrut Amerikan Üniversitesi ve Saint Josef Üniversitesi’nden yaklaşık 232 doktor mezun olmuştur. Bunların 134′ü AUB mezunuydu. Beyrut Amerikan Üniversitesi Ermeni Öğrenciler Derneği’nin 25. yıldönümü vesilesiyle yayınlanan kitapçıkta yer alan bilgilere göre, Birinci Dünya Harbi esnasında üniversiteden mezun 28 Ermeni doktor ve eczacı, Ermeni Soykırımı sırasında Türkler tarafından katledilmiştir. Anıtta bu 28 Ermeni’nin sadece 16′sının adı kaydedilmiştir. Kalan 12′si, büyük bir ihtimalle, Osmanlı ordusunda hizmet etmediği nedeniyle anılmamıştır.

Bu 12 doktor ve eczacı şunlardır:

-Sargis G. Azoyan (1887′de mezun)

-Hovhannes G. Gasapyan (1903′te mezun)

-Georg S. Gıracyan (1906′da mezun)

-Vahan H. Ghazaryan (1907′de mezun)

-Karapet G. Melikyan (1907′de mezun)

-Armenak Seraytaryan (1907′de mezun)

-Petros D. Penne Torosyan (1910′da mezun)

-Pağtasar Parsamyan (eczacı, 1889′da mezun)

-Khosrov Keşişyan (eczacı, 1902′de mezun)

-Mıkırtiç K. Paloyan (eczacı, 1902′de mezun)

-Armayis A. Çikicyan (eczacı, 1902′de mezun)

-Hakob Sarikyan (eczacı, 1902′de mezun)

Ovsea Georg Hekimyan
Ovsea Georg Hekimyan

1880 Kesap doğumlu Ovsea Georg Hekimyan, Kesap Ermeni İncilci Lisesi ilkokulunu bitirmiştir. Bundan sonra üç sene (1896-1898) Ayntap (Antep) Amerikan Koleji’nde okumuş, daha sonra da Suriye Protestan Koleji’nin tıp bölümünden mezun olmuş, bitirdikten sonra doktor olarak Kesap’ta çalışmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda seferberliğe katılarak, cepheye gönderilmiş, 1915 yılının Mayıs ayında Türkler tarafından öldürülmüştür. K. İncecikyan ile evliydi.

Minas Yarmayan

Tokat doğumlu Minas Yarmayan, Beyrut Amerikan Üniversitesi’ne devam ederek, 1904 yılında burdan tıp diplomasıyla mezun olmuştur. Birinci Dünya Savaşı’na doğru Osmanlı’nın ilan ettiği seferberliğe katılarak, Yerzınka’daki (Erzincan) Aziziye Hastanesi’nde hizmet etmiştir. 1915 yılının Haziran ayında hastanenin avlusunda gaddarca katledilmiştir.

Hakob Serovbe Eminyan

1878 Rodos doğumlu Hakob Serovbe Eminyan 1899’da Anadolu Koleji’nde eğitimini bitirdikten sonra, 1905’te Suriye Protestan Koleji’nden (daha sonra Beyrut Amerikan Üniversitesi) tabip olarak mezun olmuştur. Eğitim gördükten sonra Merzifon’da doktor olarak hizmet etmiştir. Birinci dünya Harbi’nde maalesef öldürülmüştür.

Levon Garegin Syuni

Sebastia (Sivas) doğumlu Levon Garegin Syuni, 1905’te doktor diplomasını almıştır. Ermeni Ulusal Hastanesi’nde ve Osmanlı hükümeti hastanesinde cerrah olarak çalışmıştır. Birinci Dünya Savaşında veremden dolayı vefat etmiştir.

Voskan G. Topalyan

1878’de Maraşlı bir Ermeni Gregoryan ailesinde dünyaya gelen Voskan G. Topalyan, Merkezi Türkiye Koleji (Antep Koleji) diplomasını aldıktan sonra 1905’te Beyrut Amerikan Üniversitesi Tıp Bölümü’nden mezun olmuş, cerrah olarak Diyarbakır’a yerleşmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nda Yerzınka’daki (Erzincan) Aziziye Hastanesi’ne gönderilmiştir. 1915’te Yerzınka yakınlarında öldürülmüştür.

Gülben Gevorg Gülbenkyan

1888 Talas doğumlu olan Gülben Gevorg Gülbenkyan, 1903’te Anadolu Koleji diplomasını aldıktan sonra 1907’de Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden mezun olmuştur. 1907-1913 yıllarında doktor olarak Talas’ta hizmet etmiştir. Birinci Dünya Harbi yıllarında Rus cephesinde katledilmiştir.

Sargis G. Çilingiryan

1884 Bandırma doğumlu Sargis G. Çilingiryan, 1906’da tıp diplomasını almış, Birinci Dünya Savaşı’nda Der Zor yolunda öldürülmüştür.

Lütfi Harutyun Halepyan

1882 Ayntap (Antep) doğumlu Lütfi Harutyun Halepyan, 1902’de Antep Koleji diplomasını aldıktan sonra 1907’de Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden mezun olmuştur. 1907-1913 yıllarında Antep ve Malatya’da doktor olarak hizmet vererek, “Sır Tabib Lütfi” adıyla tanınmıştır. 1915 yılının Temmuz ayında yakın dostu olan doktor Hovhannes Terziyan ile beraber Karin’den (Erzurum) Yerzınka’ya (Erzincan) giden yolda bir Türk subayın talimatıyla öldürülmüştür. Doktor Lütfi’nin ailesinden yalnız kızkardeşi ve damadı (Bay ve Bayan Levonyanlar) kurtarılarak, ABD Massachusetts’e taşınmıştır.

Tserun G. Hekimyan

1886 Kesap doğumlu Tserun G. Hekimyan, 1903’te Ayntap Koleji diplomasını aldıktan sonra 1908’de de Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden mezun olmuştur. Birinci Dünya Harbi’nde Osmanlı ordusunda hizmet ettiği zaman Antiok’ta (Antakya) katledilmiştir.

Hovhannes Karapet Terziyan
Hovhannes Karapet Terziyan

1888 Tigranakert (Diyarbakır) doğumlu Hovhannes Karapet Terziyan, 1899’da öğrenci olarak Beyrut’a gelip, Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnaksutyun) Partisi’nin Lübnan’daki ilk komitesinin 4 üyelerinden biri olmuştur. 1906’da kolejden mezun olup, 1910’da tıp eğitimini de tamamlamıştır. Osmanlı ordusunda binbaşı olarak Balkan Savaşı’na katılmıştır. Birinci Dünya Harbi’nde Yerzınka (Erzincan) Aziziye Hastanesi’nde hizmet etmiş, Temmuz 1915’te Karin’den (Erzurum) Yerzınka’ya giden yolda bir Türk subayın talimatıyla öldürülmüştür. Burada, doktor Terziyan’ın AUB Ermeni Öğrenciler Birliği’nin kurucularından biri olduğunu ve Tigranakert’te (Diyarbakır) Haracadimakan Koleji’ni kurduğunu kaydetmemizde fayda var.

Harutyun Minas Gafafyan

1885 İstanbul doğumlu Harutyun Minas Gafafyan, 1911’de doktor diplomasını almıştır. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Yerzınka (Erzincan) Aziziye Hastanesi’nde hizmet etmiştir. 1915 Temmuzu’nda hastane avlusunda katledilmiştir.

Tigran V. Halacyan
Tigran V. Halacyan

1882’de Gürün doğumlu Tigran V. Halacyan, Fırat Koleji diplomasını aldıktan sonra, 1912’de Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden de tıp bölümünden mezun olmuştur. 1913-1915 yıllarında doktor olarak Gürün’de hizmet etmiş, ama Birinci Dünya Savaşı’nda Yerzınka (Erzincan) Aziziye Hastanesi’ne yollanmış ve 1915’in Temmuzu’nda burada öldürülmüştür. Doktor Halacyan’ın eşi Eliza da Ermeni Soykırımı kurbanı olmuştur. Ancak kızı Bersabe, bir mucizeyle kurtularak, ABD Providence’a taşınmıştır.

Tigran A. Gasapyan

Tigranakert (Diyarbakır) doğumlu Tigran A. Gasapyan, 1912’de tıp diplomasını alarak, bir Alman hastanesinde hizmet etmek amacıyla Urfa’ya (Şanlıurfa) hareket etmiştir. Birinci Dünya Harbi’nde Osmanlı Ordusu’nda hizmet ederken, 1915’te Karin’de (Erzurum) katledilmiştir.

Maksut Hakob Abikyan

1888 Tokat doğumlu Maksut Hakob Abikyan, Anadolu Koleji’nden mezun olduktan sonra 1914’te Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden tıp diplomasını almıştır. Eğitimini tamamladıktan sonra Anadolu Koleji Hastanesi’nde doktor olarak hizmet etmiştir. Birinci Dünya Savaşı ilan edilince Osmanlı Ordusu’na katılma zorunda kalmış ve 1915’te öldürülmüştür.

Nışan Hovsep Pagalyan

Tigranakert (Diyarbakır) doğumlu Nışan Hovsep Pagalyan, Ayntap (Antep) Koleji’nden mezun olup, 1914’te Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden tıp diplomasını almıştır. 1915’te Osmanlı Ordusu’nda hizmet ederken katledilmiştir.

Mesrop Sargis Vardanyan

1888 Zara doğumlu Mesrop Sargis Vardanyan, 1914’te doktor olup, Osmanlı ordusunda hizmet ettiği zaman 1915’te öldürülmüştür.

Vardan Hakob Piranyan

1885 Gürün doğumlu Vardan Hakob Piranyan, Ayntap (Antep) Koleji’ni bitirdikten sonra, 1917’de Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden tıp diplomasını almıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusunda hizmet etmiş, 1918’de Filistin’de katledilmiştir.

Beyrut Amerikan Üniversitesi salnamelerinde, Birinci Dünya Savaşı yıllarında vefat ettikleri kaydedilen daha birçok doktor bulunduğundan dolayı, bu sayının daha büyük olduğu kesindir. Ermeni kaynaklarına göre 67 civarında Ermeni doktor ve cerrah, Ermeni Soykırımı yıllarında öldürülmüştür. Bu sayının üçte birini, Beyrut Amerikan Üniversitesi mezunu doktorlar oluşturmaktadır, bu durum anıta büyük bir değer vermektedir.

Beyrut Amerikan Üniversitesi üçüncü başkanı olan Bayard Dodge’ın (1923-1948) belirttiğine göre, bu doktorlar, savaş yıllarında üniversiteyi kendi çabalarıyla açık tutmuş ve Cemal Paşa, bu tabiplerin orduda hizmet etmeleri için her ne pahasına olursa olsun üniversitenin taleplerini karşılamaya hazır olmuştur.

Bence bu anıt, Ermeni doktorların Birinci Dünya Savaşı yıllarındaki saygın imajını göstermektedir. Bu doktorlar, aileleri Türklerin eliyle katledilirken, kendilerinin de Ermeni Soykırımı kurbanları olacağının farkında olmayarak, sadakatla Osmanlı ordusunda hizmet ediyorlardı.

Kaynakça

Սիսակ Վարժապետեան, «Հայերը Լիբանանի մէջ»: (Sisak Varjapetyan, “Lübnan’da Ermeniler).
Bayard Dodge, «The American University of Beirut».
Avedis Sanjian, «Armenian Communities in Syria Under Ottoman Dominion».
A.U.B. Directory of Alumni 1870-1952.
25-Ամեակ Հայ ուսանողական միութեան Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի: (Beyrut Amerikan Üniversitesi Ermeni Öğrenciler Birliği’nin 25. Yıldönümü)
Vahakn Dadrian, «The Role of Turkish Physician in the World War I Genocide of Ottoman Armenians» (յօդուած):
Կասպար Կարոյեան, «Մեծ եղեռնի նահատակ հայ բժիշկներ» (Gaspar Garoyan, “Ermeni Soykırımı Kurbanı Ermeni Doktorlar)
Stephan Penrose, «That they May Have Life: The Story of the American University of Beirut 1866-1941».

http://www.aztagdaily.com/archives/91974

Türkçeye çeviren: Meline Anumyan