Kurulusu 19. yuzyil ortalarina rastliyor. Hatay in Samandag Ilcesi’ne 4 km. uzaklikta Musa Dagi’nin eteklerine siginmis 30 haneden olusan kucucuk bir koy. Gectigimiz aylarda Turkiye Milli Olimpiyat Komitesi (TMOK) 2004 yilinin Toplumsal ve Sportif Fair Play Odulleri’ni acikladi. 150 nufuslu bu koy de dagitilan odullerden birine layik gorulmustu. Sebebi organik tarim yaparak portakal basta olmak uzere narenciye urunleriyle ulkeye 1 milyon Euro ihracat geliri kazandirmalariydi. Buraya kadar kismen normal. Anadolu’dan bir basari oykusu... Ama isin asil ilginc kismi odul alan bu koyun ayni zamanda Turkiye’deki tek Ermeni koyu olmasiydi. Dahasi Ermenistan’daki yerlesim yerleri disinda dunyadaki tek Ermeni koyu olmasi. Suriye ve Lubnan’da Ermenilerin de yasadigi ancak nufuslari karma koylerin arasinda sadece Ermenilerin yasadigi tek yer burasi. Iste 1939’daki plebisitte goc etme hakkina sahipken bir yere gitmeyip Turkiye’de kalmayi tercih eden zamanla azalan yine de yasam savaslarini surduren 65 yil sonra da ulkelerine ihracat geliri kazandirdiklari icin odullendirilen Vakifli Koyu’nun Vakifli koylulerinin hikayesi... Gecen sabah cok erken uyandim. Gunes henuz dogmamisti. Bir tepeye ciktim ve ufka baktim. Kendi kendime dedim ki Panos be simdi dogan yeni gun daha kimseye ait degil. Tanri bugunu sadece Ermenilere ve Turklere bagislasa... Onlar da bu dogan sehere sahip ciksalar... Yeni bir sayfa acsak ve elele yurusek... Guzel olmaz mi?’ Bu sozler 73 yasindaki Panos Capar’a ait. Panos Dayi Vakifli Ermeni Kilisesi korosunda muganni (solist). O bu koyun en sadik sakinlerinden. Buyuk gocu yasamis sikintilari gormus yine de hayati boyunca evinden 15 gunden fazla uzak kalmaya katlanamamis olanlardan. Koyun yaslilari Ermeniler’in bu bolgedeki varliklarinin 1200 yil onceye uzandigini soyluyorlar. Yerlesim Iran uzerinden gelen gocle olusmus. Vakifli’da yasayanlar 200 yil once 12 kilometre ileride bulunan Antakya’nin diger koylerinden Yogunoluk’tan buraya gocenler. Vakifli’daki topraklar tarih boyunca Anadolu’da yasanan calkantilara birebir taniklik eder. Bolgenin nufus yapisi Anadolu’yu kasip kavuran 1915’teki Ermeni Tehciri sirasinda tamamen degisir. Tehcir sirasinda Samandag ve civarindaki Ermeniler 40 gun suren bir savastan sonra iki Fransiz gemisine binerek Misir’a giderler. Buna Musa Dagi olayi denir. 1915’I NE HATIRLAYANVAR NE KONUSAN Vakifli’nin da icinde bulundugu Hatay 1. Dunya Savasi sonucunda 1918’de Fransizlar tarafindan isgal edilir. 1921’de yapilan anlasmayla Antakya ve cevresi ozerk bir bolge olarak Fransiz idaresine birakilir. Daha sonra Hatay Devleti kurulur. Ancak yeni kurulan devlet 1939’da kendini lagvederek Turkiye sinirlarina katilir. O donemde Musa Dagi ve cevresindeki 22 koyden 7’sinde sadece Ermeniler yasamaktadir. Hatay’daki Ermenilerin buyuk bir kismi Suriye vatandasi olmayi secer ve siniri asarak Suriye’ye gecerler. Vakifli halki ise Turkiye Cumhuriyeti vatandasi olmayi tercih eder. Bagimsiz Ermenistan’in ilk devlet baskani Levon Ter Petrosyan’in ailesi de aslen Vakiflilidir. Onlar daha sonra buradan Suriye’ye goceceklerdir. Farkli bir Ermeni lehcesinin konusuldugu koyde 1915 olaylarini hatirlayan pek yok. Hatirlayanlar ya da o gunlerde olup biteni bilenler de pek konusmak istemiyor. Cunku Hatay Turkiye’ye katildiktan sonra pek fazla problem yasamamislar. Sadece 1940’larda askerligini yapanlar Hiristiyan olduklarindan biraz cile cektiklerini ama 1950’den sonra uzerlerindeki kismi baskinin buyuk olcude kalktigini anlatiyorlar. Yasadiklari sorunlar genellikle kiliselerin onarim ve bakimiyla ilgili konulardan kaynaklaniyor. Ornegin 1989’da ibadet yerlerinin duvari yikildiginda onarmak icin resmi basvuru yaptilar ama izin cikmadi. Koyluler duvarin temelini kurtaralim diye ustunkoru bir toparlama yaptiklarinda da kilise vakfinin mutevelli heyeti ve muhtar hakkinda uc ayri dava acildi. Vakifli Koyu’ndeki kilisenin kaderinin 1996’da degisti. O yil Adana Antep Mersin ve Antakya’da gorev yapan Pasalar esleriyle birlikte koyu ziyarete geldi. Pasalardan biri harap vaziyetteki kiliseyi gostererek Bu guzelim ibadethaneyi boyle yikinti halde tutmaya nasil gonlunuz razi geliyor ayip degil mi?’ diye sordu. Muhtar durumu anlatinca Pasa Boyle bir onarim icin izne gerek yok siz yarindan tezi yok ise baslayin bir sorun olursa bana bildirin hallederim’ dedi. O gunden sonra hic problemle karsilasmadilar. 60’LI YILLARDA TIP’E CIKANOY ORANI YUZDE 100 Vakiflililar eski kilise binasini yikarak yerine orijinaline uygun malzeme ve iscilikle yenisini yapti. Bu kilisenin de tipki Vakifli koyunun demografisi gibi nevi sahsina munhasir bir yani var. Zira Istanbul disinda aktif halde olan uc Ermeni kilisesinden (digerleri Iskenderun ve Kirikhan) biri. Ucu de Hatay ilindeki bu kiliselerle tek bir papaz ilgilenmekteydi. Ancak yasli papaz iki yil once olunce kiliseler rahipsiz kaldi. Koyluler Ermeni Patrikhanesi’nden bir rahibin gorevlendirilmesi icin talepte bulundular ama henuz yanit gelmedi. Kilisenin onariminda oldugu gibi bu ise de sahip cikacak bir Pasa gerekiyor belki de... Vakifli koyluleri Turkce Arapca ve Ermenice biliyor. Koylulerin bir kismi Fransizca da biliyor. Koyde okuma orani yuzde 100. Koylulerin yuzde 32’si universite mezunu. Ama yuksek okullarda okuyan gencler bir daha geri donmuyor. Ya Istanbul’da kaliyor ya da Avrupa’ya gitmeyi tercih ediyor. Koydekilerle konustugumuzda koyun siyasi gorus olarak da homojen bir yapisi oldugunu goruyoruz. Cogunluk solcu. Yasli Vakiflililar bu gelenegin ta 1939’dan beri surdugunu o yil Turkiye’den ayrilanlarin sag goruslu Ermeniler kalanlarin ise sol gorusluler oldugunu anlatiyorlar. Bu durum yakin tarihin istatistiklerine de yansimis. Vakifli 60’li yillarda Turkiye Isci Partisi’nin (TIP) neredeyse yuzde 100 oy aldigi bolgelerden biri. Ama Vakifli halki tarim konusunda oldukca tutucu. Bu isi dedelerinden nasil gormuslerse aynen oyle surduruyorlar. Bu yuzden oldum olasi kimyasal gubre kullanmamislar. Hayatin Vakifli’ya oynadigi surpriz de tam bu noktada devreye giriyor. Cunku bu yil aldiklari Toplumsal Fair Play odulune kadar giden yolun baslangici iste bu kimyasal gubre alerjisi. Yillardir topragi islemede gosterdikleri tutuculuk sayesinde bolgede organik tarim sertifikasi alabilen tek koy Vakifli. Kooperatif kurarak yetistirdikleri urunlerle 1 milyon Euro’luk ihracat gerceklestirdiler. Hatta kendi arazileri yetmeyince Vakiflar Bolge Mudurlugu’nden arazi kirlamaya basladilar. Sonunda isledikleri arazinin toplami 450 donume ulasti. Zaten koye ilk adiminizi attiginizda artik tamamen unuttugumuz cok eski zamanlardan kalma bir koku ve aromayla kusatiliyorsunuz. Portakallari soydugunuzda kabuklarin altindan su fiskiriyor narenciye kokusundan basiniz donuyor. HAVAALANI BITINCEGOKTEN TURIST YAGACAK Koyun en buyuk gelir kapisi tarim ancak Vakifli halki turizmden de umutlu. Samandag Kaymakami Selim Capar da bu cabalarina destek oluyor. Bunun icin koy muhtarligi dayanisma kooperatifi ve merkezi Istanbul’da bulunan Vakifli Koyu Kalkindirma ve Dayanisma Dernegi ile de isbirligi yaparak Vakifli icin bir turizm kalkinma projesi hazirliyor. Projenin en onemli kismi koydeki geleneksel mimarinin bozulmamasi icin tas evlerin restorasyonu. Kaymakamlik Yogunoluk Koyu’ndeki alti kilise ustu cami olan bir tarihi eserin ve eski bir Fransiz okulunun onarimi icin harekete gecti. Hatta okulun restorasyonu tamamlandi. Ayni zamanda koylulerin dugun toplanti eglence ve kultur isleri icin de kullanilacak mekan yakinda turizme yonelik bir yapi olarak hizmete acilacak. Koyluler bir de 2002’de yapimina baslanan Hatay Havaalani insaati tamamlaninca; bolgeye gokten turist yagacagina inaniyor. KOYDEN INSAN MANZARALARI AVEDIS DEMIRCI (91) Suriye’ye gecelim dediler gitmedim Dogma buyume Vakiflili. Karisi Sara Demirci’den uc oglu ve iki kizi olmus ancak iki oglu olmus. Ogullarindan biri unlu ressam Artin Demirci. Fransizlar Hatay’dan ayrildiginda 25 yasindaymis. 1939’da ona da Gel Suriye’ye gecelim’ demisler. Ben mustemleke (somurge) olan bir ulkede yasamam’ diyerek Turkiye Cumhuriyeti vatandasligini secmis. Bu kararindan hic pisman oldun mu?’ diye soruyorum: En kotu gunumde bile pismanlik duymadim. Benim koklerim yuzyillardir burada. Cocuklarim ve torunlarim burada yani benim ve senin anayurdunda buyudu. Bunun icin her zaman Tanri’ya sukrettim.’ PANOS CAPAR (73) Aklimizla ve vicdanimizla 1915 baharini unutmaliyiz Panos Dayi askerlik disinda Vakifli’dan hic uzak kalmamis. Bu yuzden o kadar derin bir hikayem yok’ diyor. Ona gore belki bir hikayesi yok ama anlattiklari insanin icine oyle isliyor ki... Sesim guzel oldugu icin beni ilahi korosunda muganni yaptilar. Acik soyleyeyim Hiristiyanliga itikadim o kadar kuvvetli degil. Tek itikadim insanliga. Henuz umudumu da kesmis degilim. Neden diyeceksin. Allah insana diger mahluklarda olmayan bir kudret yani akil ihsan eyledi. Akil tek basina tehlikeli oldugundan yanina bir de vicdan yani merhamet ekledi. Akil insani insan yapan tek ozellik olsaydi Firavun da Nemrut da Hitler de akilliydi. Insanlarin kaynastikca zenginlestigi bir dunya yaratti. Misal Amerika’dan bir Inkali’yi getirelim Avrupa’ya bir beyazla halvet edelim dol aliyoruz cocuk cikiyor ortaya. Ustelik melezlestikce de guzellesiyor. Iste benim umudum da burada. Biz ruhlarimizi renklerimizi muhafaza ederek birlesir ve ortaya yeni bir akilla vicdan cikarabiliriz. Turklerle Ermeniler 1915’te ugursuz bir bahar yasadi. Her sey gecmiste kaldi unutmali ve yeni bir zamana baslamaliyiz. Aklimizla ve vicdanimizla... OHANNES SILAHLI (70) Sadece burada huzur buluyorum Biz varmadan iki gun once gelmisti koye. 1967’den beri Almanya’da yasiyor. Her sene birkac kez koyune geliyor cocukluk arkadaslarini goruyor ve Almanya’ya donuyor: Dunyada sadece burada huzur buluyorum. Yurt denilen sey boyle bir duygu herhalde. Portakal bahcelerinde dolasiyor kahvede tavla oynuyor kilisede dua ediyorum. Sanki tum atalarimin ruhlari bu koyun semalarinda dolasiyor gibi...’