Turkiye nin milliyetci ideolojisinin nasil basindan beri cok guclu bir yabanci dusmanligi ogesi icerdigini firsat buldukca yaziyorum. Cunku bu gunumuzde de epey taraftar bulabilen Turk un Turk ten baska dostu yok propagandasinin onemli bir dayanagi. Tabii baskalari hakkinda boyle (bunlarin pek azini alintilayabiliyorum -daha neler var) seyler dusunen bir toplum onlarin kendisi hakkinda iyi seyler dusunmesini nasil bekler bu da cevabi olmayan bir soru. Son gunlerde okudugum Osman Gunduz un Mesrutiyet Romani ustune kitabi bu bakimdan epey zengin bir maden gibi. Hem konusu olan roman in kendisi parlak orneklerle dolu hem de yanilmiyorsam yazar bunlara zaman zaman yenilerini ekliyor. Ornegin bir romani ozetlerken soyle bir cumle cikiyor karsimiza: .. Kahramanlar tiyatroya merakli olduklari icin Behzat sik sik Burhanettin Bey in tiyatrosuna gider. Sadiye de aktor Burhanettin i tiyatromuzu Ermeni kumpanyalarindan kurtardigi milli bir ruh verdigi icin begenir takdir eder. (Sadiye s. 232) Bu herhalde romanda da (ayni kelimelerle olmasa da) boyle ifade edilmistir. Romanda olmadikca yazarin kendiliginden boyle bir yorum yapmasina ihtimal vermiyorum. Fakat Tiyatromuzu Ermeni kumpanyalarindan kurtar mak ne demek? Yani bir Turk tiyatrosu vardi... Bir tarihte Ermeni kumpanyalarinin saldirisina ve isgaline ugradi... Sonra da aktor Burhanettin Bey kurtardi ve tiyatromuzu millilestirdi mi? Neydi bu milli Turk tiyatrosu ? Ortaoyunu mu? Karagoz mu? Herhalde onlar degil. Zaten onlara musallat olmus Ermeni kumpanyalari da yok. O halde nedir kurtarilmasi gereken Turk tiyatrosu? Ermeniler 19. yuzyilda tiyatro yapmaya baslayincaya kadar Turk tiyatrosu denecek bir sey yoktu. Naum Efendi nin tiyatrosuna yabanci truplar gelirdi. 1839 dogumlu Minokyan da ilk orada sahneye cikti. 1840 dogumlu Gullu Agop da once Ermenice oyunlar oynardi. Sonra ilk ceviri oyunlari sahneye koydu ve Gedikpasa da Osmanli Tiyatrosu nu acarak 1870 ten itibaren yerli oyunlari da oynama tekelini elde etti. Namik Kemal in coskunluga ve dolayisiyla surulmesine yol acan Vatan i da burada 1873 te oynanmisti. Ermeni sivesiyle konusan oyuncular klasik esprilerimiz arasindadir. Bu sevgiyle anilacak dostca gulunecek bir olgudur sonucta. Nitekim sik sik da eglenceli programlarda hatirlanmis taklitleri yapilmistir. Bu gibi seyler. Ermeni kardeslerimizin de alinmayacagini saniyor ve diliyorum. Ama boyle sive gibi seylerden oturu tiyatromuzu Ermeni kumpanyalarindan kurtarmak gibi lakirdilar etmek hem ayip hem de aslinda yalandir. Cunku bugun Turk tiyatrosu diyecegimiz bir sey varsa bu Ermenilerin emekleri uzerinde kurulmustur. Bu cumle bir Mesrutiyet romaninda gecmis veya orada gecen cumlelerden ozetlenmis. O ayni Mesrutiyet in son yillarinda 1918 de ilk olarak genc Turk kadinlari Darulbedayi de oyunculuk ogrenmeye basliyorlardi. Onlardan biri Afife Jale 1920 de sahneye ciktigi icin tiyatrosu polis tarafindan basildi. 1921 de de Musluman kadinlarin sahneye cikmasi yasaklandi. Afife Jale nin bu gibi travmatik olaylarla hayatinin altust oldugu bilinir. Sonunda Bakirkoy deki hastanede acikli omrunun sonunu getirdi. Olgular bunlarken tiyatromuzu Ermeni kumpanyalarindan kurtarmak gibi sozler soylenmesi neyin nesidir. Hangi durustluk hangi vefaya nereye sigar? Murat Belge