Isparta sancağından Acem (Ermeni asıllı)Kürkçü Necip küçük yaştan itibaren Sivrihisar’a yerleşen teyzesinin yanına gidip gelirdi. Sivrihisar’ın kuzeyine Hisar ile Baba çeşmesi arasına Yazıcıoğlu kale kayalığın eteklerine yerleşmiş akrabaları vardı. Akrabalarının çoğu dericilik, kürk dikim ve ticaretiyle uğraşı içindeydiler.

Ermeni mahallesinde bulunan kürk dikicilerinin yanında çıraklık, sonra kalfa daha sonra ise ilerleyen yıllarda usta olur. Amacı ileride: Isparta sancağında Kürk dikimevi açmak, ticaretini yapmaktır.

Dönemin Isparta Sancağı Ahi Esnaf Locası Ağası Cirelioğlu Süleyman’dan en “üst basamak usta üstat rütbe alırsın inşallah” duasıyla kürk dikimevi açma izni alır.

Isparta sancak ahalisini oluşturan Müslümanların yanı sıra Gayrımüslim Rum ve Ermeni ahalisinden de törene katılanlar olur. Tören şerbetini içerler. Hem Müslümanca hem Ortodoks anlayışına göre yapılan esnaf yeminini duymak bir ayrıcalıktı.

Ağa Acem Kürkçü’ nün peştamal kuşanması Yenice mahalle meydanı şimdiki namazgâh alanında yapılır. (1872) (Yenice mahallesindeki namazgâh meydanı geçtiğimiz günlerde Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’in kararı ile ortaya yeniden çıkarıldı, (2021) düzenlendi. Beş yüz elli yıllık meydanda hacı adaylarının, savaşa gidenlerin, dualarla uğurlandığı alandır. 1914 Isparta depreminde toplanma alanı oldu. İstiklal savaşında da bu alanda yardımlar toplanıp cepheye gönderildi.)

Lonca imamı Acem Kürkçü için: “..Müşterisine saygılı, terbiyeli, edepli, dindar, ahlaklı, tokgözlü davranışın devam eder.. ” duasında bulunur. 1872’nin Isparta sancak kadı vekili Rüşdiye öğretmeni Hafız Mehmet Efendi tarafından da duaların tekrarı yapılır. Müslüman, Rum ve Ermeni birer esnaf temsilcileri Şal’ın bir yerinden kendi dinlerinin sessiz dualarıyla tutarlar; Acem Kürkçü’ye Hafız Mehmet Efendi, diğerleri tarafından şal kuşattırılır. Acem Kürkçü’yü madden yardım eden ortağı Isparta Rum’u Yanako Efendi, işadamı Isparta Ermenisi Ohannes, Konya eyalet valisi eski sadrazamlardan Sakızlı genç Sait Paşa, Isparta sancak valisi Eyuplu Ali Rıza Efendi şerbet içerek dua edenlerden tanınmış davetlilerde vardı.

Kürk dikim atölyesi açılır. Acem Kürkçü Polonya’dan çok sayıda son model kürk dikiş makineleri getirtir. Rum, Ermeni ve Müslüman Ispartalılardan gönüllü dikici alınır. Osmanlı iç eyalet sancaklarından, komşu dış ülkelerden kürk siparişleri artar.


Ulema zümresinin giydiği kürkler, Boy kürkü, kısa kürk, iç kürkler üretilmeye başlanır.

Divan kürkü, erkân kürkü, kaftan kürkü ile gündelik uzun kürkler ile kolları geniş olan boy kürkleri üretilir. Yetkililer için de makamında otururken, bayram muayedelerinde, biniş kürkü; makamından gayri yerlerde, ince iç kürkü; soğuk günlerde boy kürkünün altına giyilen kürklerin her çeşit dikilmeye başlanır. Osmanlı ekonomisine katkı sağlar.

İç ve eyalet pazarlarında Acem Kürkçü’nün mamulleri oldukça pazar bulur! Osmanlı bütçesine artı katma değer katar. Isparta sancağının ticari, sosyal görüntüsü değişir. Isparta sancak han satış mağazalarında Acem Kürkçü’nün mamulleri aranır olur.

Emniyet Sandığı’nın (Memleket Sandığı) şubelerinin açılışı için Osmanlı Padişahı Abdülaziz’in emriyle Ahmed Şefik Midhat Paşa 10 Mayıs 1872 Cuma günü Isparta ‘ya gelir. Yine Padişah’ın emriyle Acem Kürkçü’ ye memleket ekonomisine katkısından dolayı bir madalya takdim edilir. Kürk alamayan garibanlara sandık bütçesinden madalya töreni sırasında çok sayıda kürk yelek hediye edilir.

Ticari Yaşamda İş İbresi Felakete Doğru Gider

İşler olumlu giderken Osmanlı Rus (1877-78) savaşı öncesi ticari gemi taşımacılığı, kara kervan hareketleri tehlikeye girer. Bulgar isyanları başlar. Ham madde akışı durur. Gerek doğru balkan ülkelerinden gerekse (Rusya), Sibirya’dan işlenmemiş kürklük deriler gelmez olur. Isparta sancak (Psidya) bölgesindeki Ceylan, yavru tay, kuzu postlarından kürk yapılsa da; yapılan kürkler az para eder.

Acem Kürkçü varlıklı Ispartalı ailelerden Mercan oğlu Halil’e, o zamanın Isparta sancak valisi Rıdvan Paşa’ya bir yıllığına Isparta’ya sürgüne gönderilen Gelendost’u Sadrazam Hüseyin Avni Paşa’ya kürk hediye eder. Birlikte hediye edilen kürkleriyle fotoğraf çektirirler. Acem Kürkçü’ nün satışları durma noktasına gelir. Üç ayda bir İstanbul’dan gelip hevesli Ispartalıların fotoğrafını çekiyordu.

Acem Kürkçü ilk kürkçü satış dükkânını açtığında Isparta Kasapbaşı sokaktaki dükkânına gelen ünlü kişilerle (Ermeni fotoğrafçı 1871 de) fotoğraf çektiriyordu.

Paşa ’ ya kürk giydirip fotoğraf çektirip giydirdiği kürkü hediye etmişti.1876’da kürk satış işleri krize girince bir çare olarak Isparta’lı sadrazam Hüseyin Avni Paşa ile ilgili fotoğrafı Tellal (Haber duyurucusu) Şükrü’nün eline verir. “Biz ölmedik, kürk üretimi ve satışı devam ediyor” mesajı vermektir.

Bir gayesi de; krizdeki kürk ticaretini canlandırmak. Daha doğrusu Acem Kürkçü’nün kafasında başka bir formül vardır. Isparta dağlarında yaşayan kurt, çakal, tavşan, tilki, vaşak gibi hayvanları tuzaklayıp avlamak. Kısmi ticari kürk krizinden çıkmaktır. Halkın kürkü için tuzaklanan hayvan kırımına karşı çıkmamasını sağlamak. Büyük oranda iç piyasanın kendi üretimini yine yerli ham derilerle işi yürütmek.

Gelendost’u Hüseyin Avni paşanın sürgün yaşamı sona ermiş. Yeniden sadrazamlığa (Başbakanlığa) getirilmiştir. Acem Kürkçü Paşa’nın desteğini aldığını itirazcı ahaliye duyurup; yerli hayvan kırımına karşı itiraz etmelerini önlemektir.

İşte Acem Kürkçü: ” Hüseyin Avni Paşa benim arkamda” mesajını vererek civar vahşi kürk hayvanlarını tuzaklayıp derilerinden faydalanmayı düşünür. Böylece civar dağlarda yaşayan kurt, çakal başta olmak üzere kürkü için Acem Kürkçü’nün yakalayıp öldürülmesi olayından dolayı Isparta sancak halkı sesini çıkarmamasını düşünmekte.

Çok sayıda Uluborlu’daki Kaleiçi Rum demircilerine tuzak yaptırır. Yardımcı Rum, Ermeni gençlerini akçe vererek tuzakları kurdurmaya başlar. Özellikle soğuk ve karlı günleri seçer. Rum ve Ermeni gençleri işe Dere Mahallesi Kanlı koz eteklerinden başlayıp tuzakları kurmaya başlarlar.

Haftanın birisinde Isparta sancağı Dere Mahallesi taraflarındaki kiraz bahçeleri, Tavas çeşmesi etekleri seçilir. Hayvanlar oralara su içmeye gelmekteler.

Düldül ayağı, Kanlı koz eteklerine, hatta un kokusuna gelen aç çakalları da yakalamak için, Hüseyinbaş değirmen ( 2021 Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’in dedelerinin değirmeni)su arığının her bir yerine, Boyla bahçelerine kadar tuzakları kurdurur. Birkaç soğuk kış gecesinde çok sayıda çakal tuzağa düşer.

Yenice mahallesine sıra gelir. Tekmil bahçeler ile Pıtrak değirmen bölgesine, Hacı Abdi. Şahali, Çakmakçı ve Payamlı avlu bahçeleri civarına elli kadar tuzak kurulur.

Dere Subaşı ve civarı semtlerine sıra gelir. Kış günleridir. Kar her yeri kapatmış, hayvanlar açtır. Tuzakların yanına çok sayıda yem konur. Hacı Piri Karga Oğlu, Sahalı Oğlu, Katırcı Oğlu, Hacı Şaban, Kavukcu Oğlu, Mühürcü Oğlu, Alaylı Oğlu bahçeleri tamamen tuzaklanır. Darbaz Oğlu, İdris Oğlu, Konur Oğlu, Uşkurcu Oğlu Kıldır Oğlu, Dimici, Hamza, Karaveli, Yesarı, Hacı Softa, Köse Oğlu, Kaşıkçı Oğlu, Danacı ve Eşe Oğlu bahçeleri vardır. Buralara gelen aç kurt, tilki, çakal ve tavşanların tamamı Nisan ayına kadar yok edilir.

Ama Kürkçü Acem’i hayvan kürküyle doyurmak çok zordur. Gözüne kan bürümüştür bir kere! Bu defa kendisi koca vücudunun taşıyabileceği kurt tuzaklarını alır. Dere Mahallesi yönünde Sagalassos eski yolundaki Andon yol kilisesi önüne kadar tuzaklar. (Kilise alüvyonların doldurmasıyla kısmen toprak altına gömülmüş, kısmen sağlamdır.)

İş Ve Para Hırsı Acem Kürkçü’ yü Ölüme Götürür

Bir gün sonra yine soğuk, karlı, sisli havada tuzakları bakmaya gider. Ayağından tuzağa yakalanmış koca bir kurdun yanına yaklaşır. Acılı kurt yanına yaklaşan Acem Kürkçü’yü yetişebildiği kadar saldırır. Acem Kürkçü’nün arkasından gelen çocuk yaşındaki yardımcısı durumdan korkar. Diğer kurtlar sese, kokuya gelerek Acem Kürkçü’yü daha bir hışımla saldırıp parçalaralar.

Ispartalıların Zıttak yeri veya Kara İsmail yeri ya da Kabakçı tarlası dedikleri yerde bir gün sonra Acem Kürkçü’nün çok parçalı cesediyle karşılaşırlar. 1876’li yıllarda Isparta yerli kürkçülük olayı kısmen zedelenir. Hasan Tahsin Paşa Belediye Reisi, Karga zade Osman Efendi ve halktan Yunusoğlu hacı Ahmed ‘in aldıkları kararla üç yıl her türlü kara avcılığının yasaklandığı tellallarca mahallelere duyurulur.

Henüz Kürkçü Acem’in kurtlara yem oluşu mahallelerde, sofra başı sohbetlerde konuşulması bitmeden bir kara bela Isparta’nın başına gelir.

Eskileri Isparta çayı dedikleri dere taşar. Gelen sel, Tabakhane, Demir köprü, şimdiki Aksu caddesi, Mevlevihane dâhil Tabakhane, Feyzullah (Sermet) mahallesi, İskender ve Germiyan mahallelerini bastı. Birçok insan, hayvan ölür. Kışla askerleri at sırtında gölet sel alanlarından cesetleri toplarlar. Bunun yanı sıra binlerce yıldır Mevlevihane bahçesine (İskender mah) gömülen Mevlevi dedelerinin mezar kemikleri, mezar taşı kavukları Isparta sokaklarında selle birlikte yuvarlanmış saçılmıştır. (1876)

Araştırm: Bayram AYGÜN-2021 Isparta

Not: Bir dahaki yazımda: Selden yerlerinden sökülüp saçılan 800 yıllık Isparta Mevlevihan ların el ve ayak kemiklerini (kutsal kişiler olduklarına inanılır) bazıları toplar. 1876’dan 1923’e kadar söz konusu kemiklerden para kazananlar olur.





B. AYGÜN