1928 yılının 31 Temmuz’unda Belçika’nın Kuzey Denizi kenarındaki tarihi Oostende kentinde küresel petrol devlerinin temsilcileri bir masa etrafında buluşur. Petrolcüler bir çıkmazla karşı karşıyadır. Asya’daki Osmanlı toprakları üzerindeki petrolün nasıl paylaşılacağıyla ilgili kafa karışıklıkları söz konusudur. Zira Avrupa’nın son “hasta adamı” Osmanlı dağılmış, 1916 tarihli Sykes-Picot anlaşmasında belirlenen sınırlar iç içe geçerek hükümsüz kalmış, 1928’e gelindiğinde de Osmanlı İmparatorluğu çok uzaklarda kalmış bir hatıradan ibarettir.

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’na girilmek üzeredir. Tarihi konferansın nedeni de bu enerji kaynaklarının nasıl paylaşılacağıyla ilgilidir. İmparatorluk çökmüş yeni Türkiye Cumhuriyeti ilan edilmiş, Fransız ve İngiliz himaye/mandası altında oluşan karmaşık coğrafya bugün Irak, Suriye, Ürdün ve Suudi Arabistan olarak bildiğimiz ulus devletlere dönüşmektedir. Dolayısıyla 1914’teki gibi bir Osmanlı tanımlamaya çalışan petrolcüler çıkar yol peşindedir.

Şirket temsilcileri, Osmanlı’nın 1914-1918 Savaşı öncesi sınırlarını tam kestiremiyorlardı. Tartışması çıkmaza girince Gülbenkyan imdata yetişir.

KIRMIZI HAT ANLAŞMASI

Yukarıdaki alıntılar Jonathan Conlin'in "Bay Yüzde Beş" isimli kitabından. Aktarmaya devam edelim; “Kalust Gülbenkyan müdahale edene dek her şey karmakarışıktır. Konferansın battı batacak gibi göründüğü bir sırada Gülbenkyan bir kez daha parlak bir fikir öne sürdü. Büyük bir Ortadoğu haritası getirtti, kalın bir kırmızı kalem aldı ve merkez bölge etrafında ağır ağır kırmızı bir hat çizdi. ‘Bu 1914’te benim bildiğim Osmanlı İmparatorluğu’ dedi. Ve onu gayet iyi tanıyorum. Orada doğdum, orada yaşadım, oraya hizmet ettim. Benden iyi bilen varsa buyursun.”

Gülbenkyan’ın önündeki Ortadoğu haritasına kırmızı kalemle çizdiği kırmızı hatlar anlaşma”ya adını verir. Meşhur “Kırmızı Hat Anlaşması, The 1928 Red Line Agreement” işte böyle ortaya çıkar. Anlaşmayla bugün BP, ExxonMobil, Total ve Royal Dutch-Shell olarak bildiğimiz küresel enerji tekelleri Ortadoğu’da güçlerini birleştirirler. Bölgedeki petrolün kontrolü için birbirileriyle savaşmak yerine, ortak bir girişime dâhil olurlar; Türk Petrolleri Şirketi (TPŞ). Şirket Gülbenkyan’ın göz bebeğidir adeta. Dönemin bir numaralı emperyal gücü olan İngiliz Dışişleri Bakanlığı da plana onay vermiştir. Rakip kuvvetler sadece petrol açısından zengin Musul ve Bağdat’ta değil bütün bölgede işbirliği yapacaktır.

Gülbenkyan’ın TPŞ’deki ortakları haritayı inceler ve memnun kalırlar. Bu olağanüstü tek kişilik bir başarı olarak kayıtlara geçer. Gülbenkyan tek bir kalem hareketiyle milyonlarca insanın kaderini belirleyecek bir işe imza atar.

CHURCILL ALKOLÜ KAÇIRINCA...

Emperyal güçlerin yanlış bilgilendirilmiş sömürge valileri, 1916 tarihli Sykes-Picot Anlaşması’ndaki fiziki ya da beşeri coğrafyayı neredeyse hiç dikkate almayan bir dizi dümdüz hatla Suriye, Ürdün ve Irak’ı şekillendirmişti. Bu konuda belki de adı en kötüye çıkmış örnek “Churcill’in Hıçkırığı” yani 1921’de Churcill’in dikkatinin bir an dağılmasıyla Ürdün’ün güney sınırında oluşan üçgen girintidir. İngiliz sömürge imparatorluğunun temsilcisi Winston Churcill yemeği ve alkolü fazla kaçırdığı için tam da Ürdün’ün sınırlarını çizerken hıçkırdığı söylenir.

Emperyalist aktörlerin temsilcileri haritalar çizip, paylaşımlar yaparken alkol sever Churcill’in hıçkırığı ortaya farklı bir harita çıkmasına vesile olur!

Bütün bu çarpıcı anekdotlar “Bay yüzde 5” lakaplı, petrol baronu Üsküdar doğumlu Osmanlı Ermenisi Kalust Sarkis Gülbenkiyan’ın hayatının anlatıldığı kitaptan. Ortadoğu daha doğrusu Irak petrollerinin pazarlanmasında aldığı yüzde 5’lik komisyonla dünyanın en varlıklı kişisi haline gelen Gülbenkyan’ın hayatı Ortadoğu’nun hazin hikayesinin de bir özeti aslında.

1955 yılında dünyanın en zengin insanı olarak yaşamını yitiren Gülbenkyan'dan bugüne Ortadoğu’da değişen fazla bir şey yok. Gülbenkyan’ların, Churcill’lerin yerini Brett McGurk’lar, James Jeffrey’ler, Dominic Raab’lar aldı. Gülbenkyan’ın dizayn ettiği petrol dünyasının "Yedi Kız Kardeşler"i olarak adlandırılan kartellerin çıkarları uğruna ne haritalar çizilmeye devam ediliyor!