Kırk dört gün süren Karabağ savaşından sonra Dağlık Karabağ’da ve tüm bölgede ulaşım altyapısının tamamlanması konusunda anlaşılmıştı. İştah kabartan bu büyük yatırımın hayata geçirilebilmesi için kolları sıvayan Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan başbakan yardımcılarının katılımı ile Moskova’da önemli bir toplantı düzenlendi.

Gündemin ana başlığı “Karabağ-Nahcivan” karayolunun ve bölge güvenliğinin nasıl sağlanacağıydı. Ermenistan tarafı topu taca atma niyetinde olsa da bu toplantının yapılması önemliydi.

Ancak şunu hemen söylemeliyim ki Erivan yönetimi Karabağ-Nahcivan hattının açılmaması için ipe un sermeye devam edecek. Bu durumda Ankara-Moskova hattında diplomasi trafiği gerekecek…

Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan Başbakan Yardımcıları Aleksey Overçuk, Şahin Mustafayev ve Mger Grigoryan’ın ilk üçlü toplantısı tamamen ulaşım konularına ithaf edildi.

Rus ve Azerbaycanlı diplomatik kaynaklardan aldığım bilgiye göre, Erivan’ın esir düşen Azerbaycanlı askerlerin iadesi hususundaki eylemsizliği ve birçok konuda ağır hareket etmesi, Bakü’de tepki ile karşılanıyor.

Ancak yine de siyasi çözüm ve güvenliğin sağlanmasına dair sorunlar, gerginliği artırmamak için toplantı dışında tutuldu. Kafkasya ötesindeki ulaşımın canlandırılması konusu sadece katılımcı ülkeleri değil, aynı zamanda komşu devletler olan Gürcistan, Türkiye ve İran’ı da kapsamakta.

Fakat her bir taraf için belli artılar ve eksiler, ekonomik avantajlar, siyasi ve güvenlik riskleri barındıran demir yolu ve otoyol ulaşımının başlatılmasında birkaç alternatif seçeneğin olması sorun teşkil ediyor.

Sovyetler Birliği döneminden beri Azerbaycan topraklarından Ermenistan topraklarına iki giriş bulunmakta. Sovyet Rusya bu iki yolu stratejik bir hat olarak çizmişti. Bunların her ikisi de Azerbaycan’ın ihtiyaç duyduğu Nahcivan üzerinden Türkiye’ye geçişi sağlıyor. Ancak Ermenistan’ın her iki hat için de hiçbir hazırlığı yok.

Kuzey güzergahı İcevan ve Erivan üzerinden, güney güzergahı ise Zengilan üzerinden geçiyor. Kulislerden edindiğim bilgilere göre, Ermeniler Azerbaycan’ın kuzey yolunu kullanmasını istiyor. Azerbaycan ise Ermenistan’ın ufak bir parçasını içine alan kurtarılmış bölgelerden geçen güney yolunu daha çok tercih ediyor. Azerbaycan tarafının tercih ettiği yolun güvenliğin sağlanmasına daha fazla katkıda bulunduğu söyleniyor.

Erivan ise canlandırılması çok daha kolay olacak kuzey güzergahının daha avantajlı olacağı görüşünde. Zira söz konusu yolun büyük bir kısmı çalışır halde. Ermenilere göre Azerbaycan üzerinden kara yolu ulaşımı kar sağlayacak bir seçenek değil. Çünkü bu rota, Gürcistan üzerinden Rusya’ya giden yoldan 900 km daha uzun.

Özetle Ermeni tarafı, Nahcivan-Karabağ-Azerbaycan yolunun açılmaması için zor seçenekleri ortaya koymaya çalışıyor. Bu durumda Rusya’nın tercihi belirleyici olacak.

Ermenistan’ın eski Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın başkanlığını yaptığı Cumhuriyet Partisi bu konuda oldukça sert. Hatta mevcut Başbakan Nikol Paşinyan’ın görevden alınması ile verilen taahhütlerin bir kısmından geri adım atılabileceği görüşündeler.

Aynı şekilde Yeşeren Ermenistan Partisi üyesi Arman Aboyan, “Esirlerin iadesi konusu çözülmemişken hangi ulaşımdan hangi yoldan bahsedilebilir?” diyerek yol meselesinin askıda tutulmasını istiyor.

Ermenistan muhalefetinin lideri Vazgen Manukyan ise Moskova’da başbakan yardımcıları ile yapılan görüşmeden önce eğer Başbakan Nikol Paşinyan’ı anayasal yolla görevden uzaklaştırmak mümkün olmazsa “isyan çıkarmanın” gerekli olacağını açıkladı.

Diğer taraftan ateşkes sonrasında Ağdam’da ortak gözlem merkezi kurulması, Moskova ve Ankara arasında diplomatik pazarlıkların sonucunda, Türkiye’nin bölgenin en kritik sorununa katılımını ve nüfuzunun bölgede genişletmesini onaylama girişimidir.

Sonuç olarak Türkiye, Karabağ’ın tam merkezinde ve henüz Bakü’nün savaş sonrasında kontrolü altına aldığı yerlerde olmasa da, ihtilaf bölgesindeki askeri varlığını yasallaştırabildi…

Yani Nahcivan-Karabağ-Bakü hattı için Ermeni tarafı her ne kadar ipe un serse de bir noktadan sonra Türkiye-Rusya hattındaki diplomasi trafiği Ermenistan’ı zorlayacaktır. Ama çözüm güney hattındaki yol olursa bu Türkiye-Azerbaycan yakınlaşması ve Türkiye’nin Kafkaslara açılan kapısı olacaktır.

Fakat Ermenistan’ın önerdiği gibi kuzey yolu açılırsa - ki Rusya’nın niyetinin de bu yönde güçlü olduğu söyleniyor - işte o vakit işler daha zorlaşacaktır…