Tarihi, sanayisi, kültürel varlıkları, mimarisi ve etnik zenginliğiyle Ortadoğu’nun büyüleyici kenti Halep’in 10 yıllık savaşta döndüğü harabe halini Mezopotamya Ajansı fotoğrafladı.

Suriye’de yaşanan 10 yıllık iç savaş, ülke genelinde büyük bir yıkım ve tahribat yarattı. Savaşın yıkıcı etkisinden en çok payını alan kentlerin başında ise Halep geliyor. Halep, kültürüyle, tarihiyle, mimarisiyle, ekonomisiyle ve içinde barındırdıklarıyla Ortadoğu’nun yegane kentlerinden biriydi. Yaşanan savaşta Halep’ten geriye eski ihtişamı üzerine yapılan konuşmalar kaldı. Suriye savaşının merkezi olarak görülen Halep, ülke içinde stratejik bir yere sahip. Halep’in düşmesi demek Şam’ın düşmesi anlamına gelirken, bu da aynı zamanda Suriye’nin düşmesi demekti. Bu nedenle herkes en çok Halep etrafında savaşın dozunu yükseltti. Halep’te savaş ne kadar şiddetli geçtiyse kent de o derece ihtişamını kaybetti.

Halep’in yerle bir edilen tarihi, Mezopotamya Ajansı (MA) fotoğrafladı.


UYGARLIKLAR KENTİ

Tarihi milattan önce 3000’li yıllara uzanan Halep, Mezopotamya devletleri, Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular, Eyyubiler, Memluküler, Osmanlılar ve Fransızlar başta olmak üzere birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış. Savaştan önce kendisine bağlı kırsal bölge ve yerleşim alanları ile birlikte nüfusu yaklaşık 4 milyon olarak belirtiliyordu. Kentte Arap, Ermeni, Süryani, Kürt, Yahudi, Çerkes ve Türkmenler gibi birçok kesim yaşıyordu. Ancak bu kesimini büyük bir bölümü ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

BİNBİR GECE MASALLARININ HALEB’İ

Bir ticaret şehri olan kent, kervancıların uğrak yeriydi. Sami dillerinde “süt veren” anlamına da gelen Halep, aynı zamanda geçiş hattı üzerinde olduğu için birçok topluluk ve uygarlığın etkileşimine de yol açtı. Heybesinde binlerce yıllık farklı kültürleri barındıran Halep, “Binbir Gece Masalları” kitabında yer aldığı gibi büyüleyici kent olarak hafızlarda yer etmiş. Ortadoğu coğrafyasında Ermenilere dönük gerçekleştirilen en büyük soykırımlardan birinin izlerinin de bulunduğu Halep’e o dönemler Türkiye ev bölge kentlerinden yüzbinlerce Ermeni göç ettirildi.

Halep aynı zamanda şair, yazar, sürgün politikacılar gibi büyük şahsiyetlerin de uğrak yeridir. Dersim Tertelesi’nden sonra Nuri Dersim’inin geldiği Halep, PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın da sıklıkla ziyaret ettiği bir kentti.


‘HELEBA ŞEWITÎ’

Birçok kitaba, filme, şiire ve müziğe konu olan kent, 1260 yılında Hülagû liderliğindeki Moğollar ve 1400 yılında Timur tarafında yakılıp yok edilirken, her seferinde küllerinden yeniden doğdu. Sonrasında da birçok savaş, yıkım ve istila gören Haleb’in adı birçok diyara uzanıyor. Kürtlerin en büyük dengbêjlerinden biri olan Şakiro’nun “Emro” kilamında geçen “Heleba Şewitî/Yanmış Halep” sözü şimdiki tablosunu gözler önüne seriyor. Dünya kültür mirası listesinde bulunan Haleb,2011 yılındaki savaşla birlikte tarih evleri, hanları, hamamları, çarşıları ve camileriyle eski halinden eser kalmamış.

YAĞMA VE YIKIM

Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) ve yeni adı Heyet Tehrir El Şam(HTŞ) olan El Nusra özellikle Doğu Halep’e saldırırken, buralarda yıllarca gruplar ve Suriye rejimi arasında şiddetli çatışmalar yaşandı. Eski Halep ve Halep Kalesi çevresi en çok zarar gören kısımlar olurken, buralarda bulunan Ermeni ve Yahudi mahalleleri yerle bir edildi.

Bostanpaşa, Meydan, Saxûr, Heyderîye, Şêx Faris, Şêx Xidir, Şear, Bab, Hedit, Mesekin, Babil Nêra, Cêdeydê, Süveyqa, Selahaddin ve Neyrib gibi mahalleler giren selefi gruplar, buraların yanı sıra El-Medine Çarşısı olarak bilinen ve geçmişi antik çağa dayanan tarihi kapalı çarşıyı da yaşanamaz hale getirdi.


BÜYÜK BİR KISMI TERKEDİLMİŞ

Milyonlarca insanın yaşadığı mahalle cadde ve sokaklar şimdilerde neredeyse bomboş. Boşatılan bölgelerde bulunan bina ve evlerin hemen hepsinde kurşun izlerine rastlanılıyor. Kimi yerler ağır silahların vurması sonucu tamamen yıkılmış durumda. Böylesi yerlerin enkazı olduğu gibi duruyor.

2012’den 2016’ya kadar sürekli çatışmalarla geçen sürede Suriye rejiminin elinde ise Nil, Mogambo, Firqan, Ezamîye, Ezîzîye, Silêmaniye ve Cemilîye gibi Batı Haleb’te bulunan birkaç mahalle kalmıştı.

AYRI BİR PENCERE: ŞÊX MEQSUD

Savaşın şiddetli geçtiği yerlerden biri de kentin kuzeyinde yer alan ve Kürtlerin yaşadığı Şêx Meqsud Mahallesi.6 yıl boyunca hem ÖSO gruplarına hem de Suriye rejimine karşı direnen mahalle, Rojava devriminin şehir savaşını örnek aldığı yerlerden biri oldu. Halen çember ve ambargoya rağmen direnen Şêx Meqsud’ta on binlerce Kürt yaşıyor.

Konumu gereği Halep’in en yüksek yeri olan Şêx Meqsud, neredeyse kentin hepsine hakimiyet sağlayabiliyor. Bu nedenle kentin ÖSO gruplarının eline geçmesinin önüne de geçti.


SANAYİSİ TÜRKİYE’YE TAŞINDI

Ortadoğu’da ticaretin merkezi olarak bilinen Halep’in bu kimliği de yok edilirken, selefi ve dinci paramiliter gruplar kentin bu alandaki zenginliklerine de saldırdı. Sanayisi güçlü olunan kentte en bilindik yerler ise kentin kuzeyinde yer alan Şêx Necar ve kentin güneyinde Haleb-Şam yolu üzerinde bulunan Ramusê sanayi bölgeleri olarak bilinir. Tekstil, teknik, plastik, kağıt, konserve ürünleri ve otomobil sanayisinde güçlü olan Halep’in bu potansiyeli fabrika ve iş gücüyle birlikte Türkiye’ye taşındı.

Fabrikaların çoğu Antep başta olmak üzere sınır illerine kaydırılırken, kimi ortadan kaldırılmış.