Կրօնական ժողովի ատենապետ Տ. Սահակ Եպսկ. Մաշալեան երէկ ընկերային ցանցերու վրայ հանդէս եկաւ հերթական յայտարարութեամբ՝ պատրիարքական ընտրութեան գործընթացին շուրջ։ Յառաջիկային նախատեսուած է պատրիարքական տեղապահի մը ընտրութիւնը։ Թէ ինչպէ՛ս հասունցած է տեղապահի ընտրութեան պահանջը, արդէն յայտնի է բոլորին։ Մինչ այդ, տեղապահի մը ընտրութեան խնդրի անշրջադարձելիօրէն օրակարգի վրայ գալէն ի վեր մեր համայնքէն ներս իսկապէս զարմանալի տեսակէտներ շրջանառութեան մէջ կը դրուին։ Կարգ մը շրջանակներ կը պահանջեն, որ Պատրիարքական Աթոռի հոգեւորականաց դասէն դուրս, արտասահմանէն հոգեւորական մը ստանձնէ տեղապահի պաշտօնը։ Այս մօտեցումը յառաջ կը քշուի այն հիմնաւորումով, որ դուրսէն գալիք այդ հոգեւորականը պէտք չէ ըլլայ պատրիարքի թեկնածու, ուստի այսպէսով կարելի կրնայ ըլլալ երաշխաւորել ընտրութեան գործընթացի անաչառութիւնը, անկողմնակալութիւնը։ Բոլոր տեսակէտները բնականաբար յարգելի են, սակայն այս պարագային զարմանալին այն է, որ արտայայտուած կարծիքները մեր Պատրիարքական Աթոռին նախընթացներէն, մեր աւանդական կանոններէն բոլորովին հեռու են։ Արդարեւ, Պոլսոյ Աթոռի աւանդութիւններով, դուրսէն հոգեւորական մը կրնայ պատրիարք ընտրուիլ, սակայն տեղապահ կրնայ ընտրուիլ միայն տեղւոյն վրայ գործող հոգեւորական մը։ Երեւոյթը այն է, որ համայնքի առկայ բեւեռացումները վտանգ կը ստեղծեն մարդոց կողմէ տարրական կանոններու մոռացութեան։
Տ. Սահակ Եպսկ. Մաշալեանի կողմէ երէկ հրապարակուած յայտարարութիւնն ալ կ՚անդրադառնայ այս խնդրին։ Նորին սրբազնութիւնը դիպուկ ձեւով արտայայտուած է ներկայիս ստեղծուած կացութեան շուրջ։ Ստորեւ նոյնութեամբ կը ներկայացնենք իր յայտարարութեան թրքերէն բնագիրը։
Նիւթը կը կրէ «Տեղապահի անկողմնակալութիւնը» խորագիրը։

Değabah seçimi yaklaştıkça heyecan ve tansiyonun yükselmesini normal karşılamak gerekir. Ancak yeterli ve doğru bilgiye sahip olmadan iddialı fikir ve önerilerde bulunmak; seçim sürecini aksatmaktan ve işleyişi yıpratmaktan öteye geçemeyecektir. Değabahın aynı zamanda patrik adayı olmasının, seçimin tarafsızlığını etkileyerek zora sokacağı iddiasını ve patrikliğimize bağlı olmayan bir episkoposun değabah seçilmesinin daha doğru olacağına ilişkin öneriler saygıyla karşılanıp, yorumlar dikkatle değerlendirildiğinde; Türkiye Ermenileri Patrikliği tarihi, mevcut seçim kanun ve geleneklerinin bahsi geçen konularda olanak sağlamadığı gerçeğini açıklamak ve halkımızı bu konuda bilgilendirerek, sürecin sağlıklı ilerleyebilmesi için gündemin gerçek başlıklarını korumak gerekmektedir.

1. Türkiye Ermenileri Patrikliği seçim sürecinin işleyişi ve seçimin adil ve tarafsız bir şekilde gerçekleştirme sorumluluğu, salt olarak değabaha yüklenmemiştir. Değabahlık, seçimi yönetecek ve kaderi belirleyecek bir makam olmadığı gibi, adaylar arasındaki hakemliği yapma görevi de yoktur.
Değabah seçimiyle birlikte resmi sürece, Müteşebbis Heyet (seçim tertip heyeti) ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti dahil olur. Müteşşebis Heyet; değabahın riyasetinde toplanan Ruhani Kurul ve Kilise Yönetim Kurulu başkanlarından oluşan meclis tarafından önerilen ve oylamayla seçilen, toplamda tek sayı olma ilkesi gözetilerek oluşturulan (11, 13, 15 vs.) sivil ağırlıklı bir heyettir. Örneğin; 15 kişilik bir müteşebbis heyet, 2 ruhani ve 13 sivil üyeden oluşur. Kendi divanı, başkanı, başkan yardımcısı ve sözcüsü olan bu heyet, çalışmalarını bağımsız sürdürür. Üyelerden hiçbirinin patrik adayı temsilcisi ve/veya delegesi olması söz konusu değildir. Değabahın bu heyet ile organik bir bağı yoktur, kısacası bu heyetin başkanı ve üyesi değildir. Zaman zaman toplantılara katılarak sürecin kilise gelenek ve kanunlarına uygunluğunu gözetir. Resmi yazışmalarda tek başına imza yetkisine sahip değildir.

Seçim sürecinde seçmen listelerinin hazırlanması, seçim sandıklarının ve kurullarının oluşturulmasında, Kilise Yönetim Kurulları aktif olarak görev alırlar. Değabahın bu konularda da hiçbir yaptırımı yoktur. Sorun yaşanması ve şikâyet oluşması gibi durumlarda, konuyu müteşebbis heyetinin dikkatine sunmakla yükümlüdür.

2. Değabahlık, yeni patrik seçilene kadar patriğin yerini muhafaza eden geçici bir görevdir. Bu süre zarfında kilise disiplinini korumak, makamın olağan işlerini yürütmek ve seçimlerin sağlıklı işlemesinin altyapısını hazırlamakla sorumlu ruhani kişidir. Bu görev ve sorumlulukları, onun en üst rütbeli din adamları olan Episkopos rütbesine haiz ruhanilerden seçilmesini gerektirir. Bu şartlara sahip, değabah adayı olabilecek İstanbul Patrikliğimize bağlı üç ruhanimiz vardır: Sayın Başepiskopos Karekin Bekçiyan, Sayın Başepiskopos Aram Ateşyan ve şahsım, Episkopos Sahak Maşalyan. Türkiye Ermenileri Patrikhanesi’ne bağlı olmayan episkoposlar, 1863 Nizamnamesi ve seçim teamüllerine göre değabah olamazlar. Bazı şartları yerine getirenler patrik adayları olabilir ama kesinlikle değabah olamazlar. Patrikliğimiz, seçimleri düzenleme ve gerçekleştirme aşamalarını, kendi kuralları ve dinamikleri içinde tamamlamak zorundadır.

3. Tüm kuralların bilinmesine rağmen, kendisi patrik adayı olmayacak bir srpazanının davet edilerek değabah seçilmesi, daha tarafsız ve sağlıklı bir süreç sağlar mı fikri ise, sadece kendi içinde bir tartışma platformu yaratan soru olma aşamasından öteye geçemeyecektir. Ermeni toplumu olarak iyi niyetle önerilerek kendi içinde makul olduğu düşünülen yeni bir seçim süreci uygulama kararı, yasal açıdan bakıldığında bu kararın uygulanabileceği anlamına gelmemektedir.

Bunun en güzel örneği yakın tarihte yaşanmıştır. Tüm din adamları, yönetim kurulları ve halk, mutabık kalarak Merhum Patrik Mutafyan’ın hastalığını müteakip eşpatrik seçme kararı aldı. Çok makul ve mantıklı gibi görünen bu talep resmi makamlara iletildiğinde, devletin verdiği hukuksal yanıt hatırlanmalı: “Patrik seçimine ilişkin düzenlemelerde … Eşpatrik seçimine ilişkin bir düzenleme bulunmadığı anlaşılmaktadır… Eşpatrik seçimi amacıyla müteşebbis heyet oluşturulmasının hukuki temeli bulunmamaktadır”. (İstanbul Valiliğin Patrikliğe Gönderdiği Cevap, 29/06/2010).

Resmi makamlar benzer hukuksal itirazı, seçim sürecinin vekille sürdürülmeye karar verilmesinde de yaptı. Patrik seçmek için doğru ve hızlı şekilde ilerlemek gerekiyor. İyi niyetle yapılan öneriler seçimlerin hukuki dengelerine uyum sağlamalı. Deneyimlere göre böyle bir taleple birlikte yeniden hukuki itirazlarla karşılaşılacak ve tekrar zaman kaybı yaşanacaktır.

4. Patrik ve katolikosların seçim sürecinde değabahların, patrik ve katolikos adayı olması sıkça karşılaşılan, olağan bir uygulamadır. Örnek olarak, Patrik Karekin Kazancıyan seçimlerinde (1990) sürece vekil olarak riyaset eden ruhani, merhum Şahan Srpazan, aynı zamanda patrik adayıydı. Patrik Mutafyan seçimlerinde (1998) değabah Mesrop Srpazan aynı zamanda en kuvvetli adaylardan biriydi. Benzer şekilde mevcut Katolikosumuz Kadasetli Karekin II. Seçimlerinde (1999) Başepiskopos Nerses Bozabalyan değabah ve katolikos adayıydı. Sistem kendi içinde, seçimlerin tarafsızlığına gölge düşürülmesine imkân vermez. Değabah birkaç ay boyunca sürecek görevini; sistem kuralları dahilinde, tüm tarafların takip edebileceği ve sorgulayabileceği bir ortamda gerçekleştirecektir. Bu süreçte sergilediği duruş, patrik adaylığında takip edeceği yol hakkında da fikir verecektir. Yanlış bir değabahtan doğru bir patrik çıkmayacağını da çalışmalarıyla gösterecek olan değabah, her zaman halk tarafından izlenen bir ortamda daha da dikkatli olmalıdır.

Özetle, seçimlerin tarafsız ve sağlıklı yürütülmesinin garantisi sadece değabaha bağlı olmayıp sisteme ve sürece müdahil olan tüm birimlere bağlıdır. Bunun bilincinde olarak değabah seçilecek srpazan, aynı zamanda patrik adayı olacağı için şimdiden zan altında bırakılmamalıdır.