1915 Ermeni Soykırımı’ndan kurtulan rahip Krikor Guergueryan yaşanan vahşeti belgelemek amacıyla kanıt toplamak için dünyayı dolaştı.

Clark Üniversitesi Strassler Soykırım Merkezi Ermeni Soykırımı Çalışmaları bölümünden Robert Aram-Marianne Kaloosdiyan ve Stephen-Marian Mugar Profesörü Taner Akçam, geçtiğimiz dönemde Türk uzmanlar ve yüksek lisans öğrencileriyle birlikte çalışarak, Guergueryan’ın suçları kanıtlayan belgelerden oluşan engin koleksiyonunu dünya çapında bilim insanlarına sunma amacıyla dijital bir arşiv yaratmak için çalıştı.

Yeni kullanıma açılan Krikor Guergueryan Arşivi (https://wordpress.clarku.edu/guerguerianarchive/), binlerce orijinal Osmanlı belgesiyle birlikte Guergueryan’ın yayınlanmamış, kapsamlı el yazmalarını barındırıyor.

Belgeler arasında Ermenilerin sınır dışı edilmesi ve katliamında aktif rol almış Halepli Osmanlı bürokratı Naim Bey’in uzun zamandır kayıp olan el yazısı hatıraları, Ermeni Soykırımı hakkında birinci ağızdan bilgiler içeren Kudüs Ermeni Patrikhanesi’ne ait belgeler ve suçlardan sorumluların yargılandığı 1919-1922 İstanbul mahkemelerine ait, uzun zamandır kayboldukları düşünülen kritik zabıtlar bulunuyor.

Osmanlı İçişleri Bakanı Talat Paşa’nın, ordu komutanlarının ve hükümete bağlı milis kuvvet komutanlarının imparatorluk çapında valilere gönderdiği şifreli telgraflar arşivdeki en dikkat çekici belgelerden bazıları olarak öne çıkıyor. Hükümet antetli ve resmi Osmanlı mührü basılmış bu telgraflar, Osmanlı hükümetinin soykırımı nasıl planladığını ve yürütmek istediğini açık hatlarıyla ortaya koyuyor.

Ermeni Soykırımı’nın kesin delili olarak görülen bu “ölüm emirleri”, Akçam’ın bu yılın başlarında yayınlanan “Ölüm Emirleri: Talat Paşa’nın Telgrafları ve Ermeni Soykırımı” başlıklı kitabının da temelini oluşturuyor.

Profesör Akçam’a yayınlanmamış bu koleksiyona erişim izni 2015 yılında rahip Guergueryan’ın yeğeni Dr. Edmund Guerguerian tarafından verildi ve Akçam o tarihten bu yana Ermeni Soykırımı üzerinde çalışan diğer bilim insanlarının da bu önemli belgelere erişebilmesi için özenle ve yılmadan çalıştı. Doktora öğrencileri Ani Ohanyan, Anna Aleksanyan ve Burçin Gerçek ile eski öğrencileri Dr. Ümit Kurt ve Emre Can Dağlıoğlu’yu da dijital arşivi yaratabilmek ve yayına sokabilmek için projeye dahil etti. Ekip, Paris ve İstanbul’da başka uzmanlarla da işbirliği yaparak belgeleri İngilizceye tercüme ettirdi.

Profesör Akçam’a “Bu malzemelere erişim sayesinde bilim ve siyaset dünyalarındaki söylemleri değiştirebilme ve Türk inkarını ortadan kaldırma potansiyeli var. Bu kanıtları dünyanın erişimine sunmak benim görevim” diyor.

New York Times gazetesinin “Ermeni Soykırımı’nın Sherlock Holmes’u” olarak nitelendirdiği Profesör Akçam, Ermeni Soykırımı'nı açıkça kabul edip tartışan ilk Türk entelektüellerden biri. “Jön Türklerin İnsanlığa Karşı Suçları: Ermeni Soykırımı ve Osmanla İmparatorluğu’nda Etnik Temizlik” isimli kitabı Ordadoğu Çalışmaları Derneği Albert Hourani Kitap Ödülü’nü kazandı ve Foreignaffairs.com’un “Ortadoğu Hakkında En İyi Kitaplar” listesinde yer aldı.

Akçam’ın sayısız ödülü arasında 2018 yılında Soykırımsız Dünya Örgütü (WWGO) 2018 Üstün Ayakta Duruş Ödülü, İstanbul Ermeniler Organizasyonu 2015 Hrant Dink Özgürlük ve Adalet Ruhu Madalyası, Ermeni Baro Derneği 2015 Hrant Dink Özgürlük Ödülü ve 2015 Mayıs ayında düzenlenen Ermeni Soykırımı yüzüncü yıl anma töreninde takdim edilen Adalet ve Gerçeklik Kahramanları ödülü de bulunuyor.

Arşivin kuruluşu için gerekli finansman çeşitli Ermeni dernek ve organizasyonları ile bağışçılar tarafından sağlandı.