1915 öncesi Ermeni halkının Anadolu`da çok önemli kültürel, dini, sosyal, ekonomik faaliyetleri, kurumları vardı. Anadolu`da ilk Ermeni yerleşimleri MÖ.6.yüzyılda başlamıştır. MS.1071`de Anadolu`ya gelen Türk kavimleri ondan sonraki yaklaşık 900 yıl boyunca Ermenilerle birlikte yaşadılar. Ve özellikle Osmanlı idaresi altında 600 yıl süren bir Ermeni-Müslümanlar kardeşliği dönemi oldu.

Fatih Sultan Mehmet İstanbul`u fethettiğinde, kendisine destek olan Ermeniler için Yenikapı`da Patrikhane yapılmasını sağladı.

Ermeni toplumunun en önemli özelliklerinden birisi, yaşadığı her ortamda mutlaka bir okul, bir kilise açması ve bir periyodik yayın çıkarması idi. Ayrıca hastane, kültür merkezi vb. pek çok kamusal hizmetlerle ilgili girişimleri vardı. Ayrıca bulundukları bölgenin zanaatkarları, ustaları genellikle Ermenilerden oluşurdu. Ermeniler, Anadolu için çok önemli bir toplumdu.

1914`te Anadolu`da bulunan Ermeni Okulu sayısı 2000, kilise ve manastır sayısı 3000, periyodik yayın sayısı 600`dür. Aynı dönem Müslüman toplulukların nüfusları daha fazla olmasına rağmen okul hastane vb. sayıları daha azdır, periyodik yayınları ise kıyaslanamayacak kadar azdır. 1915`teki soykırım sonrası bu kurumlar, yayınlar nerdeyse yok oldu.

Soykırımda Ermenilerin tümüyle yok edilmesi planlandı

1.Dünya Savaşı başladığında Anadolu topraklarında 13 milyon Müslüman`ın yanı sıra 3 milyon Hıristiyan yaşamakta idi. Savaş başladıktan yaklaşık 6 ay sonra 24 Nisan 1915 tarihinde, 1,5 milyon Ermeni`nin yaşadıkları köy, kasaba ve şehirlerden zorla toplanarak, Suriye`deki çöller bölgesine (Der Zor) sürgün edilmesine karar verildi. Ve ilk sürgünler 24 Nisan 1915`te İstanbul Haydarpaşa`dan yola çıkarıldı.

24 Nisan 1915`te başlayan bu sürgünlerle iktidardaki İttihat ve Terakki partisi, aslında Ermeni halkının tümden yok edilmesini, yani soykırımı hedefliyordu ve bu hedefini de büyük ölçüde gerçekleştirdi.

Pek az yerdekiler hariç, tüm Osmanlı Ermenileri 48 saatlik bir emirle, yanlarına çok az bir eşya almaları koşuluyla önce yaşadıkları yerlerden koparıldılar, konvoylar halinde orta, doğu ve güneydoğu Anadolu üzerinden Suriye çöllerine, Der Zor bölgesine sevk edildiler.

Soykırımın esas sorumlusu İttihat ve Terakki Partisidir

İttihat ve Terakki Partisinin güçlü isimlerinden İçişleri Bakanı Talat Paşa tehciri ve soykırımı bizzat sevk ve idare etmiştir. Talat Paşa tarafından kafilelerin geçeceği tüm yollara gönderilen Teşkilatı Mahsusa ajanları, yerel eşkıyaları, çeteleri, aşiretleri örgütleyerek, geçen kafilelere saldırılmış, ilk katliamlar bu şekilde gerçekleştirilmiştir.

Bu ilk katliamların cezasız kaldığı, geçen kafilelere herhangi bir devlet koruması olmadığı, Ermenileri öldürmenin bizzat devlet tarafından istendiği mesajı biranda tüm topluma yayıldı. Bu da her türlü fırsatçı, intikamcı davranışları tetikledi, doğrudan Ermeni komşusu ile arasındaki anlaşmazlığı kan dökerek çözen ikinci bir katliam dalgasına yol açtı.

Bu katliamlardan, saldırılardan sonra giderek sayıları azalan ama yine de ölmeden Suriye çöllerine varabilen kafilelerdeki Ermenileri orada da açlık, susuzluk ve hastalıkla birleşen acılı bir son beklemektedir.

Bütün bu süreçleri yaşamaksızın, bulunduğu köy veya kasabada doğrudan katledilen Ermenilerin sayıları da çok fazladır. Çeşitli kaynaklar 1,5 milyon Ermeni için sürgün kararı verildiğini, bu sayının 500 bininin daha sürgün başlamadan, bulunduğu köy, kasaba veya şehirde katledildiğini, kalan 1 milyon Ermeni`nin Suriye`ye ancak 200 bininin varabildiğini ortaya koymaktadır. Bu acılar yaşanırken Ermeni halkın terk ettiği tüm mallara devlet önce koruma adı altında el koymuş, bir süre sonra da çıkarılan bir kanun ile tüm mallar devlet mülkiyetine geçirilmişlerdir.

Ne yazık ki 100 yıllık sosyalist gelenek, 2000 li yıllara kadar Ermeni soykırımı hakkında hemen hemen hiçbir tavır almamış, devletin inkar politikasını kabullenmiştir. Halen bile bu konuda soykırım demeye dili varmayan pek çok sosyalist grup vardır.

Ermeni soykırımının 99. yılı tarihi bir yıl oldu

Türkiye, geçmişten bugüne taşıdığı ağır bir sorunla daha yüzleşti. 99 yıldır yok sayılan, unutturulmaya çalışılan soykırım ilk defa devlet tarafından hatırlandı. İlk kez başsağlığı dilendi.

99 yıl sonra ilk defa bir TC Başbakanı yaşanan acı olaylardan dolayı Ermeni halkının torunlarına taziyelerini iletti. Bu elbette çok önemli bir gelişme, olumlu bir adım. Artık bu olumlu adımın devamı getirilmelidir.

Türkiye, Osmanlı vatandaşı olan Ermenilerin torunlarına vatandaşlık hakkı vermeli, tehcir sırasında mallarına el konulan Ermenilerin mirasçılarına mülklerini iade etmeli veya tazminat vermeli, kamusal mülk olan okul, hastane, kilise vb. yapılar tespit edilerek onarılmalı, kültürel değerler olarak toplumun kullanımına uygun hale getirilmelidir.

Bugün olumlu bir adımın atılmasında 2007`de öldürülen Hrant Dink`in ve başyazarlığını yaptığı Agos gazetesinin katkısı büyüktür. Yine yıllardır Ermenilere soykırım yapıldığını, bunun hesabının verilmesi gerektiğini bıkmadan, usanmadan, sabırla ve inatla söyleyen çeşitli grupların (DurDe, Sosyalist İşçi vb) gelinen noktada büyük emeği vardır. Emeği geçen herkese teşekkürler...

Faruk Sevim