Mehmet Talat Paşa, İttihat ve Terakki Cemiyetinin belirleyici isimlerindendir. Osmanlı tebalı Ermenilere uygulanan soykırımı Dâhiliye Nazırı (İçişleri Bakanı) olduğu dönemde (1911, 1913-1918) bizzat planlamış, başlatmış ve uygulamayı organize etmiştir. Kendi el yazısıyla düzenli bir şekilde tuttuğu notlar, jenosidin boyutları hakkında fikir vermektedir.

Mehmet Talat Paşa, İttihat ve Terakki Cemiyetinin belirleyici isimlerindendir. Osmanlı tebalı Ermenilere uygulanan soykırımı Dâhiliye Nazırı (İçişleri Bakanı) olduğu dönemde (1911, 1913-1918) bizzat planlamış, başlatmış ve uygulamayı organize etmiştir. Kendi el yazısıyla düzenli bir şekilde tuttuğu notlar, jenosidin boyutları hakkında fikir vermektedir.

Osmanlının 1. Dünya savaşında yenik düşmesinin ardından bir Alman savaş gemisiyle ülkesinden kaçan Talat Paşa, Aralık 1918’de Berlin’e ulaştıktan sonra, Divan-ı Harb-i Örfi Mahkemesince 5 Temmuz 1919 günü İsmail Enver, Cemal Paşa ve Dr. Nazım ile birlikte, Trabzon, Yozgat ve Boğazlıyan’da uygulanan katliamların planlayıcı ve uygulayıcısı olma suçundan gıyabında idama mahkûm edildi. Osmanlı Hükümetinin Alman Dışişleri Bakanlığına iki kez sunduğu iade talebi, ülkelerinde ‘Mehmed Sai Bey’ adına çıkarılan sahte kimlikle yaşadığı bilindiği halde her defasında geri çevrildi.

Talat Paşa, 15 Mart 1921`de Ermeni asıllı Soromon Tehleryan tarafından Berlin-Charlottenburg’da intikam amaçlı olarak öldürüldü ve naaşı Protestan Mattäi Kilisesinin mahzenine konuldu. Bunun sebebi, o sırada Berlin Müslüman Mezarlığının 1920 yılında Talat Paşa tarafından kurulan panislamist ‘Orientclub’ tarafından tadilat görüyor olmasıydı. Bu bağlamda yapılan bir ek binanın mahzenine 1922 yılında yerleştirilen tabudu, 24 Nisan 1922’de `gelen` arkadaşları Cemal Azmi ve Dr. Bahaddin Şakir’in tabutlarıyla birlikte 9 Mayıs 1930 tarihine dek burada kaldı. Kemalist Türkiye’nin Jöntürkleri geri getirme gibi bir isteklerinin olmadığı anlaşıldığından, bir şeker bayramına denk düşen 9 Mayıs 1930’da Türk bayrağına sarılı tabutlar, dini ya da başka bir tören yapılmadan Müslüman Mezarlığında toprağa verildi. Alman Dışişleri Bakanı Konstantin von Neurath (1873-1956), 20 Kasım 1933 tarihli notunda Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçisinin kendisinden bir ricası olduğunu belirtmiştir. Bu nota göre, Talat Paşa’nın bakımsız durumda olan mezarının temizlenmesi ve başına konumuna uygun bir taşın konulması istenmektedir. O güne dek unutulan mezarın yenilendiği anlaşılmaktadır. 1941 yılındaki bir belgeye göre, ‘Vezir-i Azam koyu mermer bir anıtın altında’ yatmaktadır. Diğer iki yol arkadaşının mezarlarının da o dönemde yapılıp yapılmadığı bilinmemektedir. Bu iki mezar halen aynı yerde bulunmaktadır. Ancak Talat Paşa’nın naaşı 20 Şubat 1943 günü mezarından çıkarılarak trenle İstanbul’a getirilmiş ve beş gün sonra devlet töreniyle İstanbul’un Ermeni ve Rumlar başta olmak üzere, Hristiyan ve Yahudilerin yaşadığı Şişli semtindeki Hürriyet-i Ebediyye tepesinde bulunan Abide-i Hürriyet anıt mezarlığına gömülmüştür. Ölümünden sonra Türkiye’ye dönen eşi Hayriye Hanım’a 1926 yılında çıkarılan bir yasaya dayanarak yaşam boyu maaş bağlanmış ve kendisine tehcir esnasında devletin el koyduğu taşınmazlardan, daha önce Aram Fındıklıyan’a ait olan binada bir daire tahsis edilmiştir.

Şişli Kaymakamlığı İnternet Sitesinden:
Sadrazam Talat Paşa
Tarih, 15 Mart 1921. Yer, Berlin. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Almanya`ya gitmek zorunda kalan İttihatçı lider Talat Paşa, tütün almak için sabah saatlerinde evinden çıktı. Hardenberg Caddesi`nde 100 metre yürümüştü ki, İran`dan gelen 24 yaşındaki Ermeni terörist Sogomon Tayleryan tarafından vurularak öldürüldü. Üzerinden "Mehmed Sai" adına düzenlenmiş sahte kimlik çıktı. Talat Paşa`nın cenazesi uzun yıllar Türkiye`ye getirilemedi. Yıllarca bir kilise mezarlığında sahipsiz kaldı. Adolf Hitler, Türk-Alman ilişkilerini kuvvetlendirmek için özel bir jest yapıp Talat Paşa`nın naaşını 25 Şubat 1943 tarihinde Türkiye`ye gönderdi. Talat Paşa`nın cenazesi askeri törenle, Abide-i Hürriyet Anıtı`nın sağ yanındaki 50 metre uzaklığa defnedildi.” Soner Yalçın, “Hürriyet”, 29.04.2007, http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6426091&yazarid=218

Talat Paşa, kuşaklar boyu sürdürülen inkâr ve saptırma politikalarının sonucu olarak, günümüzde saygın bir devlet adamı olarak tanıtılmakta ve zamanının politikacısı olarak temize çıkartılmaya çalışılmaktadır. Ölüm gününde mezarı başında anılması, 2005 yılında Ermeni Soykırımının inkârını sistematik olarak yaygınlaştırma amacıyla kurulan Talat Paşa Komitesi isimli ulusalcı örgüt tarafından gelenek haline getirilmiştir. Bu örgüt, mezarı Berlin’de olmamakla birlikte, geçtiğimiz yıllarda bu kentte de coşkulu anma törenleri düzenlemiştir.

I. Talat Paşa’nın Adını Taşıyan Mahalleler:

“Talat Paşa Mahallesi / Talatpaşa Mahallesi”
Edirne-Merkez, Balıkpazarı
İstanbul-Esenyurt, Saadetdere
İstanbul-Kağıthane, Gültepe
İstanbul-Okmeydanı
İzmir-Bergama
Kayseri-Kocasinan, Argıncık
Tekirdağ-Çorlu, Şeyh Sinan
II. Talat Paşa’nın Adını Taşıyan Cadde, Sokak ve Bulvarlar:

“Talat Paşa Caddesi” / “Talatpaşa Caddesi”
Ankara-Polatlı, Merkez, Fatih Mahallesi
Balıkesir-Ayvalık
Bursa-Orhangazi, Merkez, Hürriyet Mahallesi
Edirne-Merkez, İstasyon Mahallesi
İstanbul-Arnavutköy
İstanbul-Avcılar, Ambarlı Semti / Cihangir Mahallesi
Istanbul-Bahçelievler
İstanbul-Beşiktaş, Levent Mahallesi
İstanbul-Büyükçekmece
İstanbul-Esenyurt, Esenkent, Bahçeşehir Semti
İstanbul-Güngören
İstanbul-Kağıthane, Harmantepe Mahallesi
İstanbul-Maltepe, Cevizli Mahallesi
İstanbul-Sarıyer, Yeniköy Mahallesi
İstanbul-Şişli, Zincirliklikuyu, Esentepe Semti
İstanbul-Ümraniye, Esenevler Mahallesi
İzmir-Alsancak / Konak
Konya-Sarayönü
Sakarya-Pamukova, Cumhuriyet Mahallesi
Tekirdağ-Çorlu, Şeyh Sinan Mahallesi
Yozgat-Yerköy, Merkez
„Talat Paşa Sokağı” / “Talatpaşa Sokağı” / “Talat Paşa Sokak” / “Talatpaşa Sokak”
İstanbul-Güngören, Merkez Mahallesi
İstanbul-Maltepe, Cevizli / Küçükyalı
İstanbul-Üsküdar, Burhaniye
Eskişehir-Tepebaşı, Eskibağlar Mahallesi
Muğla-Marmaris
Tekirdağ-Merkez, Aydoğdu mahallesi
Yalova-Merkez, Bahçelievler Mahallesi

“Talat Paşa Bulvarı”
Ankara-Çankaya / Sıhhiye / Ulus / Altındağ / Gündoğdu /Cebeci-Mamak
Edirne-Merkez (aus Europa kommend, der allererste Boulevard!)
İzmir- Konak / Alsancak
“Talatpaşa Çıkmazı”
İstanbul-Fatih
İstanbul-Maltepe, Küçükyalı
İstanbul-Ümraniye, Hekimbaşı
III. Talat Paşa’nın Adını Taşıyan Camiler:

“Talatpaşa Camii”
Ankara-Dikmen, Gökkuşağı Mahallesi, 8. Sokak, No. 9
İstanbul-Kağıthane, Talatpaşa Mahallesi, Aslangazi Caddesi, No. 22
İstanbul-Maltepe, Cevizli Mahallesi, Talatpaşa Caddesi, No. 22

IV. Talat Paşa’nın Adını Taşıyan Okullar:

“Talatpaşa İlköğretim Okulu”
Ankara-Çankaya
İstanbul-Şişli
İzmir-Karşıyaka, Bayraklı
Konya-Ereği
Tekirdağ-Muratlı

Lise:

“Talatpaşa Lisesi”
Konya-Ereğli
V. Talat Paşa’nın ismini taşıyan binalar:
Talat Paşa Apartmanı, İstanbul-Bahçelievler (Privathaus)
Talat Paşa Cafe, İstanbul-Maltepe, Cevizli Mahallesi (Café)
Talat Paşa Sağlık Ocağı, İstanbul-Kağıthane (Ambulatorium)
VI. Talat Paşa’nın İsmini Taşıyan Organizasyon ve Projeler:
Talat Paşa Komitesi: İstanbul-Taksim, İstiklal Caddesi, Deva Çıkmazı No: 7/2 (Komitee, s.o.)
Talatpaşa Cami Yaptırma ve Yaşatma Derneği: Ankara-Dikmen (Verein für den Bau und Erhalt der Moschee)
İstanbul-Esenyurt Belediyesi Talatpaşa Camii Projesi (Moschee-Projekt)
VII. Talat Paşa Kabirleri:
1922-1943 Islamischer Friedhof in Berlin, Columbiadamm
ab 25.02.1943: İstanbul-Çağlayan, Abide-i Hürriyet Tepesi

Anıt nedeniyle günümüzde Abide-i Hürriyet Tepesi olarak da anılan Hürriyet-i Ebediyye Tepesi, İstanbul’un Şişli ilçesine bağlı olan Çağlayan semtinde bulunmaktadır. 31 Mart olaylarında (31 Mart 1325 =13.04.1909) ölen devlet adamları ve askerler için kurulmuş ve daha sonra İttihat ve Terakki liderlerine tahsis edilmiştir. Midhat, Talat ve Enver Paşaların kabirleri, en çok bilinen ve ziyaret edilenlerdir.

Talat Paşa Konağı
Talat Paşa Konağı, İstanbul-Sultanahmet’de bulunmaktadır. Uzun ve kapsamlı bir restorasyon sonucunda bina Mayıs 2011’de İstanbul Belediye Başkanı Kadir Topbaş tarafından `Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler Ortadoğu ve Batı Asya Bölge Teşkilatı (UCLG – MEWA)` Genel Sekreterliğinin kullanımına sunulmuştur.

aykiridogrular.com