Cemal Azmi Bey, Trabzon Valisi olduğu dönemde (07.07.1914-02.02.1917) özellikle Ermeni çocuklarına uyguladığı vahşet nedeniyle “Trabzon Celladı” diye de anılmaktadır. Çeşitli şekillerde zulüm, cinsel taciz ve şiddete maruz kalan çocuk ve genç kızlar, Cemal Azmi’nin emriyle Trabzon açıklarında belli aralıklarla toplu olarak denize dökülmüştür.

Mehmet Cemal Azmi Bey
(Trabzon Valisi Mehmet Cemal Azmi)
(1868, Arapkir - 17 Nisan 1922, Berlin)

Cemal Azmi Bey, Trabzon Valisi olduğu dönemde (07.07.1914-02.02.1917) özellikle Ermeni çocuklarına uyguladığı vahşet nedeniyle “Trabzon Celladı” diye de anılmaktadır. Çeşitli şekillerde zulüm, cinsel taciz ve şiddete maruz kalan çocuk ve genç kızlar, Cemal Azmi’nin emriyle Trabzon açıklarında belli aralıklarla toplu olarak denize dökülmüştür. Valiliği sırasında sadece İstanbul`da bulunan amirlerine güzel Ermeni kızlarını armağan olarak göndermekle kalmamış, aynı zamanda Tüccar Mehmet Ali Efendi`nin de şahit olduğu gibi, `Kızılay Hastanesinde 15 Ermeni kızını kişisel zevklerinin ve cinsel arzularının tatmininde kullanmış` ve bu durum Gümrük Mal Müfettişi Besim Efendi`nin savaş sonrası verdiği ifadelerle zapta geçmiştir. Cemal Azmi, 1915-1916 yıllarında öldürücü çetelerden olduğu gibi, Rum köylerinin basılması ve Rumların iç bölgelere sürülmesinden de sorumludur. `Trabzon Davası` olarak adlandırılan duruşmanın 22 Mayıs 1919 günkü celsesinde, `silahlı ve silahsız aleni saldırı` ve `toplu talan` suçlarını içeren 170. Madde ile `taammüden adam öldürme` içerikli 171. Maddeye istinaden gıyabında idama mahkûm edilmiştir.

Kendisi, diğer İttihat ve Terakki ileri gelenleriyle birlikte yurt dışına kaçtı. 17 Nisan 1922 günü, Dr. Bahaddin Şakir ile birlikte Berlin’de öldürüldü. Ölümünden önce, Türk kimliği altında kendi oğluyla arkadaş olan genç bir Ermeni’ye övünerek şunları anlattığı bilinmektedir: "En güzel Ermeni kızlarından 10 ila 13 yaş arası olanları kendime ayırdım ve o zaman 14 yaşında olan oğluma hediye ettim. Diğerlerini denizde boğdurdum."

Cemal Azmi`nin mezarı Berlin-Neukölln’dedir.

Ekşi Sözlük’ten:
(?-19202) `Sopalı Mutasarrıf` namıyla bilinen ittihatçı, 1915`in başında Trabzon Valisi ve Bölgesel Divan-ı Harp Mahkemesi Başkanı olarak atanır. İttihat ve Terakki merkez komite üyesi yeni bahçeli nail ile birlikte Ermeni tabanın likidasyonunun Erzurum`dan sonraki ikinci merkez üssüne komuta eder. Tehcir sırasında işlediği suçlardan dolayı 1919`daki Divan-ı Harp davasında gıyabında yargılanıp idam cezasına çarptırılmıştır.
Osmanlı bürokrasisinin eski tüfeklerinden, iki kez donanma bakanlığı yapmış Çürüksulu Mahmud Paşa, 2 Aralık 1918 tarihinde mecliste yaptığı konuşmada Trabzon`daki Ermeni nüfusun imhasında Vali Cemal Azmi`nin suçlu olduğunu beyan eder. Paşaya göre azmi emirlerini ittihat ve terakki merkez komitesinden almıştır. 11 Aralık 1918`deki meclis oturumunda Trabzon mebusu Hafız Mehmet, utancını şöyle dile getirir: "Allah bizim belamızı verecektir. Mesele çok açıkta olduğundan inkâr edilemez. Ordu şehrindeki [o sırada Trabzon`un ilçesidir] Ermeni vakasına şahidim. Samsun’a nakil bahanesiyle sancak mutasarrıfı (faik) Ermenileri mavnalara doldurdu ve onları bahra ilka attırdı. Bunu bütün vilayette tatbik ettiğini işitmiştim. İstanbul’a döner dönmez onlar aleyhinde davaya muvaffak olamadım."

Trabzon`daki tehcir öldürmelerinin denizde yapıldığına dair bir tanıklık, 1919`daki Trabzon Divan-ı Harbi örfi mahkemesinin 3 Nisan 1919 tarihli 4. oturumunda verilir: Tanık kadın, "Cemal Azmi Bey`in erkekleri cem ettirerek kayıklarla kum kale cihetine sevk edilmeleri için jandarmalara emir verdiği" ve "bunların esna-yı sevkde bir kısmının kurşunla, kısm-ı diğerinin denize atılmak suretiyle hepsinin itlaf edildiği"ni söyler.

Cemal Azmi`nin emriyle 1915`te Ordu`da iki tekne dolusu erkek, kadın ve çocuğun samsun`a sevk bahanesiyle denize atılması olayını Trabzon davasında 16. duruşmada (5 Mayıs 1919) Ordu’lu tüccar Hüseyin de doğrular, Samsun`a doğru yola çıkan teknelerin iki saat sonra boş döndüğünü, kısa süre sonra kıyıya cesetlerin vurduğunu söyler.

İttihat ve Terakki merkez komite üyesi Nail ile Cemal Azmi hakkında bu davada gıyaben verilen idam kararının gerekçesinin temelinde bu suçun sabit görülmesi yatmaktadır ("...bahra ilka etmekle boğdurup mahvedildikleri...").

Trabzon`daki bu tarz öldürmelerden Almanya`daki üstlerine "gizli" bir rapor gönderen Liman Von Sanders de bahseder, Trabzon mahkûm çetelerinin "hayvanca vahşet"ini içeren bu imha planının "uzun bir süre önce tasarlanmış" olduğunu düşünür.

Aynı 5 Mayıs 1919 tarihli oturumda Trabzon`da o dönem `Lazistan Havalisi Kumandanı` Avni Paşa, tanıklığında kendi emrindeki teşkilat-ı mahsusa alayının kırımla ilgisi olmadığını, ancak "Cemal Azmi Bey`in fedaisi olan bir çeteden mürekkep tehcir ve taktile bakan ayrıca bir teşkilat-ı mahsusa çetesi olduğunu" beyan eder.

Bunun dışında, Trabzon polis şefi Nuri, davanın 10 Nisan 1919 oturumunda Cemal Azmi`nin hediye olarak bazı ittihatçılara `5-6 tane genç ermeni kızı` gönderdiğini itiraf eder. Gümrük müfettişi besim ise, 5 Mayıs oturumunda tehcir sırasında Kızılay Hastane binasının valinin cinsel iştahını tatmin için kullanılan bir yer haline geldiğini bildirir. 12 Nisan oturumunda Tüccar Mehmet Ali Kızılay binasının genç ermeni kızlarına tecavüz yeri olarak kullanıldığını teyit eder ve Vali Cemal Azmi`nin burada kendi kişisel zevki için 15 Ermeni kızı alıkoyduğunu iddia eder. ... Duruşmalar sırasında Cemal Azmi çoktan Berlin`e kaçmıştır. Denizde öldürülen Ermenilerle ilgili duruşma haberi kendisine bir arkadaş toplantısında ulaştırıldığında, kahkahayla, "Bu yıl boğmalardan dolayı hamsi çoğalacak" dediği aktarılmış.

Politbüroyla kaderini birleştirmiş bu ittihatçı, Talat Paşa`nın öldürülmesinden 1 sene sonra intikamcı bir Ermeni saldırgan (1921`de kırımdaki rolü sebebiyle Sait Halim Paşa`yı öldüren Arşavir Şıracıyan) tarafından Berlin`de öldürülür. O sırada yanında eşi, Talat`ın karısı Hayriye, annesi, kızı, Bahaettin Şakir (o da hedeftir, öldürülür) ve Şakir`in eşi bulunmaktadır.

Cemal Azmi Bey İlköğretim Okulu, Trabzon ili Arsin İlçesi Kuzguncuk Köyünde bulunmaktadır.

Cemal Azmi Bey İlköğretim Okulu, Trabzon
Okulun internet sayfasından:

``Cemal Azmi Bey

1868 yılında Arapgir’de doğdu. 1891 yılında mülkiye mektebini bitirdi. Çeşitli kazalarda kaymakamlık, sancaklarda mutasarrıflık yaptıktan sonra 1914’te Trabzon valiliğine atandı.

1914-1918 yılları arasında Trabzon valiliği yapmış bir devlet adamıdır. Valilik yaptığı süre içerisinde; nüfusu 1 milyon olan Trabzon’un iaşesini karşılamak, bunun yanında 3. orduyu beslemek ve ihtiyaçlarını zamanında ulaştırmak, Rus donanmasının şehri bombalamasına karşı durmak ve Ermeni çetelerine karşı savunmasız Türk ahaliyi korumak hususlarında üstün gayret gösterdi.

Osmanlı hükümeti tarafından 27 Mayıs 1915’te çıkarılan tehcir kanununu uygulayan Cemal Azmi Bey Ermeni’leri iç bölgelere göndermişti.

Savaş bittikten sonra tehcir kanunundan sorumlu tuttukları birçok devlet adamına suikast düzenleyen Ermeni komitacıları 17 Nisan 1922’de Berlin’de Vali Cemal Azmi Bey’i öldürmüşlerdir.``
aykiridogrular.com